Kıtlık Yıllarında Dikilen Taşlar: Atatürk Dönemi Heykel Harcamaları

*

M.Kemal döneminde yapılan bazı heykellerin adet, maliyet ve acı gerçeklerini derledim.

Evvela o dönem ortalama memur maaşlarının 30-40 TL’cik olduğunu hatırlatayım…

Başlayalım…

1926: İstanbul Sarayburnu, Atatürk Anıtı. Tutar:15 bin TL

1926: Konya, Atatürk Anıtı. Tutar: Bilinmiyor. (?)

1927: Ankara, Etnoğrafya Müzesi Önü, Atlı Atatürk Anıtı. Tutar: ?

1927: Ankara, Zafer Alanı, Atatürk Anıtı. Tutar: ?

1927: Ankara, Ulus Meydanı. Zafer Anıtı. Tutar: ?

*

***

1928: İstanbul Taksim, Cumhuriyet Anıtı. Tutar: 16.500 İngiliz Lirası. Başka kaynakta: 140 bin TL.

1929: Amasya, Atatürk Anıtı. Tutar: 7 bin TL.

1929: Tekirdağ, Atatürk Anıtı. Tutar: ?

1931: Edirne, Atatürk Anıtı. Tutar: 12 bin TL.

*

***

1931: Bursa, Atatürk Anıtı. Tutar: 45 bin TL.

1931: Isparta, Atatürk Anıtı. Tutar: ?

1931: Çorum, Atatürk Anıtı. Tutar: 14 bin TL.

1932: İzmir, Atlı Atatürk Anıtı. Tutar: 240 bin TL.

*

***

1932: Samsun, Atlı Atatürk Anıtı. Tutar: 1928 yılı itibariyle 37 bin dolar. Kaide 20 bin TL, Heykel 80 bin TL.

1933: İzmit, Atatürk Anıtı. Tutar: ?

1933: Elazığ, Atatürk Anıtı. Tutar: ?

1934: Silifke, Atatürk Anıtı, Tutar: ?

1935: Tokat, Atatürk Anıtı, Tutar: 15.500 TL

1935: Kayseri, Atatürk Anıtı. Tutar: 26 bin TL.

1935: Bursa, Mustafakemalpaşa, Atatürk Anıtı. Tutar: 4.742 TL.

*

Samsun’a dikilen heykelin sadece Gümrük Vergisi 40 bin lira tuttu…

***

Bu bilgileri Atatürk Araştırma Merkezi tarafından yayınlanan “Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri” kitabından naklettim.

*

***

Bitmedi. Şimdi de İzmir’deki heykelin hikayesine geçelim: 11 Ocak 1923 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde neşredilen “Izmir’de Abide” başlıklı bir haberde; “M. Kemal Paşa Hazretleri namına bir abide dikilecektir. Bu maksatla yapılan bir toplantıya iştirak eden İzmir eşraf ve muteberanından 20 kişi 6 bin TL teberru edilmiş ve neşredilen bir beyannameyle çevre halkı iştirake davet olunmuştur. Yardım miktarının 100 bin liraya ulaşacağı kuvvetle ümit edilmektedir.”

*

***

M.Kemal’in gazetesi Hakimiyeti Milliye’de çıkan bu haberde, halk 100 bin TL toplamaya çağırılıyor. Henüz harpten yeni çıkılmış, İzmir başta olmak üzere Anadolu’nun birçok şehri harabe halinde, insanlar aç ve sefalet içinde, ekonomi batmış bir vaziyette iken bir heykel için 100 bin lira gibi o sırada muazzam bir miktarı çarçur etmeye kalkışmanın akıl, vicdan ve insafla bağdaşır bir yanı yoktur. Kaldı ki, maliyet 100 bin lirayı fersah fersah aşacaktır. Birazdan göreceğiz. İşgalden yeni çıkmış perişan bir halk bu kadar parayı nasıl toplayacaktır? Hakikaten halk bu çağrıya icabet edememiş ve yalnızca 6000 lira toplanabilmiş, dolayısıyla da o yıllarda heykel yapılamamıştır. 2 sene sonra bu heykel konusu tekrar gündeme gelir.

*

***

Gazeteci Zeynel Besim’in “Gazinin Heykeli” başlıklı yazısı, daha doğrusu dalkavuknamesi, bu insanların ne derece hayatın gerçeklerinden kopmuş olduklarını göstermesi bakımından nakle deger:

“Gazi Hazretleri’nin heykelini dikmek üzere teşekkül eden heyet birkaç güne kadar işe başlayacaktır. (…) İşte dikeceğimiz heykel bu tabiat üstü aşkı ifade edecektir. İzmir’in bu aşkı ve minneti olur olmaz şeylerle anlatılamaz. Öyle bir şey yapalım ki, son senelerin hadiselerini bilmeyen bir adam; ilk görüşte bu aşk timsali ve minnetin ulvi huzurunda !!secdeye!! varsın. Elimizde 10 bin lira kadar para varmış. Gazi’nin Heykeli için bu namuslu faziletli ve vefakar halk, daha çok on binler verir. (…) Muhterem YÜRÜTME Kurulumuz her karakola bir sandık koymakla halkın işini kolaylaştırmış olur. Sandığın önünden gelip geçtikçe defalarca para atacak hayır sahibi pek çoktur. Sonra, bütün Musevi vatandaşlarımızın kudretlerini biz bilemeyiz. Muhterem heyet, hahambaşı efendiye mesela asgari 50.000 liralık bilet verirse; hahambaşı efendi teşkil edeceği ikinci bir heyetle pek çabuk dağıtım yapar.”

*

***

Ancak bu ve diğer girişimlerden de bir netice alınamaz. Çünkü halk aç, biilaç ve açıktadır. Belediye bütçesinde bile para yoktur. 1926’da tekrar gündeme gelen heykel işi için bu kez, Ankara’da dikilecek Gazi heykellerini yapmak üzere Türkiye’ye gelmiş olan İtalyan heykeltraş Pietro Canonica ile irtibata geçilir. Yapılan görüşmeler neticesinde heykelin Canonica tarafından yapılmasına karar verilir. Heykel için İzmir Belediyesi 50 bin lira ayırmış, geriye kalan kısmın da, halktan toplanması planlanmıştır. Anadolu gazetesinde çıkan bir habere göre; “Şehrimizin şerefiyle mütenasip yapılacak olan bu muazzam heykel için bugünkü tahminimize göre 180 bin lira sarf edilmesi lazımdır.”

Şimdi bazı kemalistler çıkıp, bundan Atatürk’ün haberi olmadığını söyleyebilir. Halbuki ondan habersiz kuş bile uçmazdı. Nitekim bu mesele onunla da görüşülmüştü. 26 Aralık’ta yapılan bir toplantıda, dikilecek heykelin Türkiye’nin en muazzam abidesi olmasına karar verilir. YÜRÜTME Kurulu Başkanı Şahingiri Cemal başkanlığındaki bir heyet M. Kemal’i ziyaret ederek bu konudaki fikrini alır ve yapılan hesaplamalardan sonra maliyetin 200 bin lira olacağı anlaşılır. 100 bin lirasının yardım yoluyla, 100 bin lirasının da belediyece karşılanmasına karar verilir. Mart ayında belediye bütçesinden 50 bin lira ayrılırken, 10 bin lira kadar da para toplanır. Bütçeye 50.000 lira konulması yönündeki karara rağmen, Belediye bütçesine geçen yıl olduğu gibi bu sene de 25 bin lira konulmuştur. Bunun dışında heykel için Temmuz 1927’ye kadar toplanan bağış miktarı 10 bin liradır. Bu konuyu M. Kemal ile görüşen İzmir Belediye Başkanı Aziz Bey, İzmir’e döndükten sonra Ahenk gazetesine şöyle konuşur:

“Paşa Hazretleri’nin heykeli büyük cesamette olacak ve heykelin etrafında ileri hareketine atılan Türk askerlerinden süngülü bir grup, tabii bir büyüklükte yapılacaktır. Gazi Paşa’nın heykeli tabii büyüklüğün iki misli olacaktır. İzmir’e hareketimden 3 gün evvel Gazi Paşa Hazretlerini ziyaret ederek arz-ı tazimat ve vedada bulundum. Kendilerini tam bir sıhhatte buldum. İzmir’e yapılacak heykel hakkında ARZULARI ÜZERİNE kendilerine malumat verdim. Şimdi Kanonika’dan gelecek modeli bekliyoruz.”

*

***

Hizmet gazetesine göre, dikilecek heykel için CHP ile Belediye arasında müzakereler yapılmış ve yakında sipariş edilecekmiş. Ancak netice sıfır. Zira Belediye bütçesinde para yoktur. Heykel, Atatürk Araştırma Merkezi tarafından yayınlanan “Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri” kitabının verdiği bilgiye göre 1932’de ve 240 bin liraya yaptırılacaktır. Heykeltraşın parası ise taksitle ödenebilmiştir.

*

***

Halbuki o yıllarda çocuklar açlıktan ölüyor, hastane yapımı için dahi para bulunamıyordu.

*

24 Ocak 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesine göre, yani M.Kemal döneminde sadece bir senede ve sadece İstanbul’da 3359 çocuk açlıktan ölmüştür.

***

22 Nisan 1932 tarihli Akşam gazetesine göre Verem hastanesi için beleddiye bütçesinde para yoktu…

***

Başka söze lüzum var mı?

.

**********

.

Kadir Çandarlıoğlu

https://www.instagram.com/kadir_candarlioglu_gercektarih

https://instagram.com/belgelerlegercektarihcom

Tweets by Candarlioglu

.

Paylaşım Şartı:

Paylaşmak istediğiniz bir yazı, görsel vs. varsa, alakalı yazıya gidin ve yukarıdaki adres çubuğunda görülen linki kopyalayıp paylaşmak istediğiniz yere yapıştırın. Yani YALNIZCA LİNK PAYLAŞIMINA MÜSAADE EDİYORUZ. Ayrıca yazının sonunda “facebook” veya “twitter”ın sosyal medya paylaşım butonları var. O butonlara tıklayarak da paylaşılabilir. Başka türlüsüne hiçbir surette rızamız yoktur.

*