Osmanlı’dan bize hiçbir şey miras kalmadı yalanı: Şişli Etfal Hastanesi (Hamidiye Etfâl Hastanesi)

Bize haşa “Kızıl Sultan” diye tanıtılan Cennetmekan Halifemiz Sultan Ikinci Abdülhamid Han (rahmetullahi aleyh). Şu yazıyı okuyun ve çocuklar için hastane yaptıran, ücretsiz sünnet ettiren ve daha nice yardımlarda bulunan sultanımızı tanıyın. Ruhuna El-Fatiha.

***

Hamidiye Etfâl Hastanesi II. Abdülhamid’in yaptırmış olduğu hayır kurumlarından birisidir. Günümüzde Şişli Etfâl Hastanesi olarak hizmet vermektedir. Hastanenin, II. Abdülhamid’i hatırlatan “Hamidiye” ismi daha sonra kaldırılmışsa da, toplumsal hafıza, hastane ile özdeşleşmiş bu ismi unutmamıştır. Hamidiye Etfâl Hastanesi’nin kuruluşuna dair pek çok öykü olmasına rağmen, II. Abdülhamid’in genç yaşta ölen kızı Hatice Sultan adına yaptırıldığı bilinmektedir.[1]

II. Abdülhamid’in kızı Ayşe Osmanoğlu hatıratında hastanenin yapılması konusunda babasının şöyle söylediğini nakleder:

“Benim çocuğum kurtulamadı. Kimbilir fakir fukaranın çocukları nasıl bakılıyor. Hiç olmazsa bir hastane yaptıralım da benim gibi bir çok babaların kalbi yanmasın.”[2]

*

Resimleri orjinal boyutunda görmek için üzerlerine tıklayınız

Hamidiye Etfâl hastanesinin açılış töreni 5 Haziran 1899 tarihinde yapılmıştı. (KAYNAK: İ.Ü. Nadir Eserler Fotoğraf Albümü, Nr. 779-62.)

***

Nihayet II. Abdülhamid’in 16 Şubat 1898 tarihli iradesi ile çocuk hastanesinin yapım hazırlıklarına başlanır. Padişah hastanenin son tıbbi gelişmelere uygun bir şekilde yapılmasını ister. Padişahın bu iradesi üzerine Dr. Ibrahim Bey, Berlin’de dünyanın en iyi çocuk hastanelerinden biri olan “Kaiser und Kaiserin Friedrich Kinderkrankenhaus” adlı hastanenin planlarını padişaha takdim eder. Dr. Ibrahim Bey’in getirdiği planları beğenen II. Abdülhamid hastanenin yeri için Hazine-i Hassa’ya ait olan Balmumcu’daki arsayı bağışlar. Temel atma töreni 2 Haziran 1898 tarihinde yapılarak inşaata başlanır.[3] (Hazîne-i Hâssa: Osmanlı padişahlarının ” şahsî ” gelir ve giderlerine âit işlere bakan teşkilât.)

Hastanenin inşaatı devam ederken Dr. Ibrahim Bey de hastaneye alınacak tıbbi cihazlar için Almanya’ya gider ve en iyi aletlerin tespiti için incelemelerde bulunur. Tespit edilen cihazlar hemen satın alınır. Dr. Ibrahim Bey hastanenin cihaziarının alımı işlemlerini bitirdikten sonra II. Abdülhamid’in talimatı doğrultusunda hastanede çalışacak hekimlerin tespit edilmesi işine girişir. Yani hastane inşaatı bitmeden hastanenin cihazları temin edilmiş ve görev alacak hekimleri tespit edilmişti.[4]

Hamidiye Etfâl hastanesi açıldıktan sonra baştabib olacak olan Dr. Ibrahim Bey. (KAYNAK: Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 70.)

***

Hastanenin detay planları ünlü Italyan mimar Alexandre Vallaury tarafından hazırlanmıştır. Bir senede tamamlanan hastane inşaatının tüm masrafları Ceyb-i Hümayun’dan karşılanmış ve 13.000 Osmanlı altını harcanmıştır.[5]

Hastanenin merkez giriş kapısına ünlü hattat Sami Bey’in sülüs hattı ile “Hamidiye Etfâl Hastahanesi” altına ise “Firdevs-aşiyan Merhume Hatice Sultan Hazretlerinin Namına” yazılı bir kitabe konulmuştur.

Hastanenin resmi açılışı ise 5 Haziran 1899 tarihinde yapılmıştır. Hastanenin açılış günü padişah, oğlu Abdürrahim efendinin sünnet düğü­nünün yapılmasını ister. Bu vesile ile hastanenin açılış günü, zengin yoksul başvuran her ailenin çocuğunun Sergi Dairesi, Gümüşsuyu Hastanesi, Haydarpaşa Hastanesi, Darüşşafaka ve Etfâl Hastanesi’nde sünnet edileceği gazetelerde ilan edilir. Çocuklarını sünnet ettirecek ailelerin Hazine-i Hassa’ya başvurarak kayıt işlemlerini yaptırmaları gerektiği de gazetelerde duyurulur.[6]

Etfâl Hastanesi’nin açılış günü bahçede büyük bir kalabalık toplanır. Kurbanlar kesilerek, dualar edilerek açılış yapılır. Tören sırasında yabancı konuklar arasında bulunan Ingiliz sefareti tercümanlarından birinin eşi, meraklı bir tarzda hastane yetkililerine tedavi olacak çocuklardan alınacak ücreti sorar.

Hamidiye Etfâl Hastanesini görmek için yurt içinden ve yurt dışından pek çok kişi hastaneyi ziyaret etmişti. Avusturya’dan gelen tıp heyeti hastane çalışanları ile birlikte. (KAYNAK: Musavver Malumat Gazetesi, Nr. 282.)

***

Hastane doktorlarından yüzbaşı Cevad Bey ise bu hastanenin diğer hastaneler gibi ücretli olmadığını, din ve etnik ayrım yapılmadan tüm çocukların masraflarının padişah tarafından karşılanacağını anlatır. Sünnet edilecek çocuklar sıra ile muayene odasına alınarak ilk muayeneleri yapıldıktan sonra kendilerine değişik hediyeler verilir. Çocuklar daha sonra sünnet edilecekleri birinci ve ikinci pavyonlara alınmaya baş­lanır. Ayrıca birinci pavyonda çalgılar çalınmakta, çocukları eğlendirmek için hokkabazlar ve ilginç kıyafetleri ile dikkatleri çeken palyaçolar da ortalıkta dolaşmaktadır.

Dönemin gazeteleri hem hastanenin açılışını hem de sünnet merasimini detayları ile anlatır. Örneğin Ikdam gazetesi oldukça ilginç detaylara yer vermiştir. Sünnet olan çocukların küçük yaşta olmalarına rağmen ağlamadıklarını, hatta hastane eczacısı Mahmud Celaleddin Bey’in biraderinin sünnet esnasında yüksek sesle “Padişahım çok yaşa” diye bağırmasını gazete şöyle yorumlar:

“Bu Osmanlı yavrusunun padişaha karşı daha bu yaşta iken beslediği his ve bağlılık karşısında herkes göz yaşlarını tutamadı.”

Açılış günü hastanede sünnet edilen çocuklara güzel bir ziyafet verilir.

Ziyafette ikram edilen yemekler şöyledir:

Düğün çorbası
Kuzu kızartması
Etli enginar
Pilav
Zerde
Muhallebi ve limonata.[7]

Etfâl Hastanesi’nin açılışı münasebetiyle Istanbul’da başlayan sünnet merasimi şehirde adeta bir şenlik havası estirir. Sarayda ziyafetler verilir, askerlere kavurma, pilav, helva ve zerde dağıtılır.[8]

Istanbul’da farklı mekanlarda yapılan sünnet merasiminde iki günde içinde Gümüşsuyu Hastanesi’nde 690, Haydarpaşa Hastanesi’nde 360, Darüşşafaka’da 400, Etfâl Hastanesi’nde 105 çocuk olmak üzere toplam 1555 çocuk sünnet edilir. Bu hastanelerde sünnet edilen çocukların sağlık durumları denetlemek için de bir teftiş komisyonu kurulur.[9]

Ayrıca sünnet edilen çocuklar evlerine döndüklerinde de sağlık durumları ile ilgili bir sorun olursa belediye hekimleri yanlarında bir cerrah ile muayene etmeye gideceklerdi. Bu tedaviler de yine ücretsiz olarak yapılacaktı.[10]

Hamidiye Etfâl hastanesinde ameliyat olan çocukların ameliyattan önce ve sonraki durumları. (KAYNAK: Malumat Gazetesi, Nr. 882-885.)

***

Etfâl Hastanesi şehrin kalabalığından uzak ve hastaların dinlenmesine uygun bir mevkide kurulmuştu. Berlin’de yayınlanan bir tıp dergisinde hastane inşaatı için iki yüz bin mark, alet ve edevatı için ise yüz bin mark harcandığı belirtilmektedir.[11]

Hastanenin bulunduğu mevki Şişli tramvay merkezinin iki yüz elli metre gerisinde, Balmumcu Çiftlik-i Hümayunu içinde olup arazinin genişliği 15.375 metrekaredir. Bu mevki manzara olarak da Istanbul’un en güzel yeridir. Hastanenin güneydoğu tarafından Üsküdar ve adalar manzarası görülmekteydi.[12]

Hastane kütüphanesinde bulunan koleksiyon oldukça zengin idi. Yurt dışında çıkan yayınlar takip edilmekte, Ingiltere, Almanya, Avusturya ve Fransa’da yayınlanan kitap ve dergilere de abone olunmuştu. Bu dergilerden 13 Fransızca ve 8 Almanca tıbbi süreli yayın düzenli olarak kütüphaneye gelmekteydi.[13]

Merkez binanın birinci katında ise yirmi yedi metre genişliğinde eczane bulunmakta idi. Eczanenin dolapları Viyana meşesin­den olup Tamirhane-i Hümayun’a yaptırılmıştı. Yine aynı katta eczanenin yanında on yedi metre genişliğinde her çeşit tıbbi malzemenin bulunduğu bir laboratuvar bulunmakta idi. Nöbetçi hekimlerin kalması için ayrılan yirmi yedi metrelik oda da birinci katta yer almaktaydı.[14]

Hastane eczanesi. (KAYNAK: Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 52.)

***

Hastanenin bahçe kapısından girildiğinde sol taraftaki iki katlı bina ise muayene dairesiydi. Birinci kattaki koridorda kadın ve çocuk hastalar için büyük bir bekleme odası ve iç hastalıklar, cildiye ve frengi hastalığının tedavisi için tabip muayene odası bulunmaktaydı. Bunların yanında ise göz, kulak, burun ve boğaz hastalıkları için bir muayene odası yer almaktaydı. Ikinci katta ise müşahede odaları yer almaktaydı.[15]

Hastane, hasta kabul etmeye başladıktan sonra ilk beş ay içerisinde muayenehaneye başvuran hasta sayısı 4498 kişidir. Ayrıca bu süre içerisinde 203 hasta yatarak tedaviye alınmıştır.[16]

Hamidiye Etfâl hastanesi muayenehane. (KAYNAK: Sultan II. Abdülhamid Arşivi Istanbul Fotoğrafları, sayfa 428.)

***

Hamidiye Etfâl Hastanesi’nde ameliyathane. (KAYNAK: Servet-i Fünun Gazetesi, Nr. 504.)

***

Hamidiye Etfâl Hastanesi’nde poliklinik. (KAYNAK: Servet-i Fünun Gazetesi, Nr. 503.)

***

Hastanenin içinde yer alan Mescid. (KAYNAK: Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 64.)

***

Hamidiye Etfâl Hastanesı hasta koğuşları. (KAYNAK: Servet-i Fünun Gazetesi, Nr. 503.)

***

Giriş, mescit ve saat kulesi. (KAYNAK: Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 141.)

***

Şişli Etfâl Hastanesi’nin havadan görünümü. Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 16.)

***

***

**********

KAYNAKLAR:

[1] Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 29-31.

Etfâl Hastahanesinin Sultan Ikinci Abdülhamid tarafından yaptırıldığını hastanenin Resmi Web sitesinden teyid edebilirsiniz: http://www.sislietfal.gov.tr/index.php?b=sayfa&id=1 (son erişim tarihi: 21 Eylül 2012.)

[2] Ayşe Osmanoğlu, Babam Sultan Abdülhamid, Selçuk Yayınları, Ankara 1994, sayfa 37, 38.

[3] Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 32, 33.

[4] Suat Efe, “Şişli Etfâl Hastanesinin Kurcusu Dr. Ibrahim Paşa (1861-1938)” Tıp Tarihi Araştırmaları, 4 (1993), sayfa 142.

[5] Faruk Ilker, Şişli Çocuk Hastanesi Tarihi, Istanbul 1976, sayfa 10 – 14.

[6] Malumat Gazetesi, Nr. 717, 2 Haziran 1899; Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 35, 36.

[7] Ikdam Gazetesi, Nr. 1766, 6 Haziran 1899.

[8] Malumat Gazetesi, Nr. 731, 6 Haziran 1899.

[9] Ikdam Gazetesi, Nr. 1767, 7 Haziran 1899.

[10] Malumat Gazetesi, Nr. 729, 4 Haziran 1899.

[11] Ikdam Gazetesi, Nr. 2388, 18 Şubat 1901.

[12] Tafsilat için bakınız; Hamidiye Etfâl Hastanesi Istatistik Risalesi 1318, sayfa 9 – 12.

[13] Nuran Yıldırım, Hamidiye Etfâl Hastahanesi, Istanbul 2010, sayfa 41.

[14] Hamidiye Etfâl Hastanesi Istatistik Risalesi 1318, sayfa 22.

[15] Hamidiye Etfâl Hastanesi Istatistik Risalesi 1318, sayfa 23 – 26.

[16] Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı, Nr. 10/48.

Ayrıca bu konu hakkında tafsilat için bakınız; Fatmagül Demirel, Sultan II. Abdülhamid’in Mirası: Istanbul’da Kamu Binaları, Istanbul Ticaret Odası, Istanbul 2011, sayfa 141 ve devamı.

 

**********

 

Kadir Çandarlıoğlu

 

**********

 

“Belgelerle Gerçek Tarih” isimli 792 sayfalık çalışmamızı ücretsiz indirebilirsiniz:

http://www.mediafire.com/?vgk9k8cozdpy7ez

*

Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:

http://www.belgelerlegercektarih.wordpress.com

*

*