CHP ve Kürtler…

*

Yazıda bahsi edilen ve CHP iktidarının kontrolündeki Cumhuriyet gazetesinde neşredilen “Ararat Eteklerinde” başlıklı yazı dizisinin 20 Temmuz 1930 günkü bölümü… (Yazı maalesef silik çıktı, fakat başlık okunabiliyor)

***

Kemalist ulusçu seçkinlerin “Kürt meselesi”ni algılayış şekilleri giderek “beyaz adamın yükü”ne dönüşmüştür. 1930 Ağrı isyanına katılanları tasvir eden şu ifadeler bunun yansımasıdır:

“Bunların alelade hayvanlar gibi basit sevk-i tabiilerle işleyen his ve dimağlarının tezahürleri, ne kadar kaba hatta abdalca düşündüklerini gösteriyor… Çiğ eti biraz bulgurla karıştırıp öylece yiyen bu adamların Afrika vahşilerinden ve Yamyamlardan hiç farkı yoktur.”[1]

Gazeteci Yusuf Mazhar, isyan bölgesini gezdikten sonra kaleme aldığı “Ararat Eteklerinde” başlıklı yazı dizisinde isyancıları ırkçı-medenileştirici bir söylemle tasvir eder:

Bunlar -tarihin şehadeti ile sabittir ki- Amerika’nın kırmızı derililerinden fazla kabiliyetli oldukları halde ziyadesiyle hunhar ve gaddardırlar… Dessas ve bedii hislerden, medeni temayüllerden tamamiyle mahrumdurlar. Bunlar asırlardan beri ırkımızın başına bela kesilmişlerdir.
…
Rusların idaresi altında -bir kısım insani ve medeni haklardan mahrum tutularak- dağlardan aşağı inmelerine müsaade olunmayan bu mahlukat hakikaten medeni haklardan istifadeye şayan değildir.
…
Siyasi ve medeni teşkilata istinad eden buradaki Türk köylüleri, hükumet ve idare nüfuzunun za’fa uğraması üzerine başkaldıran vahşi Kürt aşiretlerinin önünden ya kaçmışlar yahut Kürtleşmişler de yalnız köylerinin isimlerini bırakmışlar.[2] Bunlar (Kürtler) ayrıkotu gibi sardıkları toprakta intişar eder fakat bastıkları yere zarar verir mahluklardır. Birçok yerlere hastalık sirayet eder gibi sonradan yerleşmiş ve asli ahalisini -aşiret teşkilatındaki kuvvet sayesinde- körletmişlerdir.[3]

Bu Kürtler zahireyi değirmende öğütmeyi bilmezler. … Bunlarda istiklal ve hürriyet hisleri temelinden mefkut ve ruhları izzet-i nefisten mütecerrittir (izzet-i nefsleri yoktur). Bana bu sözleri söyeyen Kürt delikanlısı buralar Rusların işgaline uğrayınca hicret ederek on dört yaşından on dokuz yaşına kadar Gazi Ayıntap’ta yaşamış olduğu cihetle biraz insanı andırıyordu. Yoksa bunlar meramlarını, maksatlarını en basit mantıki kıyaslarla yahut en adi misallerle ifadeye kadir değildirler. …

Bu Kürt kitlesindeki karanlık ruhu, kaba hissiyatı, hunhar temayülatı kırmak mümkün olmadığına kaniim. Bunu uzun bir tekamülden beklemek bunların zaman zaman böyle isyanlar çıkararak yahut memlekette asayişi bozarak veyahut hırsızlık ederek hükümetin daima meşgul olmasına halkın mütemadiyen mutarrız (sic) olmasına sebep olur.[4]

.

**********

.
KAYNAKLAR:

.

[1] “Temizlik başladı: Zeylan deresindekiler tamamen imha edildi,” Cumhuriyet Gazetesi, 13 Temmuz 1930, sayfa 4.

[2] Yusuf Mazhar, “Ararat Eteklerinde,” Cumhuriyet, 18 Temmuz 1930, sayfa 3.

[3] Yusuf Mazhar, “Ararat Eteklerinde,” Cumhuriyet, 19 Temmuz 1930, sayfa 3.

[4] Yusuf Mazhar, “Ararat Eteklerinde,” Cumhuriyet, 20 Temmuz 1930, sayfa 3.

ALINTI: Ahmet Yıldız, Ne Mutlu Türküm Diyebilene / Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), Iletişim Yayınları, 6. Baskı, Istanbul 2016, sayfa 243, 244.

NOT: Ahmet Yıldız, [1] no’lu dipnotun kaynağında doğru tarihi vermiş, ancak diğer 3 kaynağı aktarırken “Temmuz” ayı yerine yanlışlıkla “Ağustos” ayını yazmış. Neredeyse her kitapta olabilen bu el sürçmesini düzelttik. Inşaallah kitabın bir sonraki baskısında bu notumuz dikkate alınır.

.

**********

.

Kadir Çandarlıoğlu

.

**********

.

Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:

www.belgelerlegercektarih.com

*