Batı Trakya’yı nasıl verdik? Işte Belgeler!

*

Misak-ı Milli Beyannamesi, Türk Tarih Kurumu…

***

Milli Mücadele’nin hedef ve planlarını çizen Misak-ı Milli’nin yani Milli And’ın 3. maddesinde Batı Trakya’da bir plebisit yani halk oylaması yapılmasına karar verilmiştir. Misak-ı Milli’nin üçüncü maddesi aynen şöyledir:

“Türkiye sulhuna talik edilen Garbî Trakya vaziyet-i hukukiyesinin tespiti de sekenesinin kemal-i hürriyetle beyan edecekleri ârâya teb’an vaki olmalıdır.”

Günümüz Türkçesiyle;

“Türkiye ile yapılacak barışa değin ertelenen Batı Trakya’nın hukusal durumunun belirlenmesi de, halkının özgürce açıklayacağı oya göre olmalıdır.”[1]

Garbî Trakya Cem’iyeti tarafından 1922 yılında kamuoyuna duyurulan istatistiklere göre Batı Trakya’da çoğunluğu Türkler teşkil etmektedir.

Batı Trakya’da Türk, Rum, Bulgar, Ulah, Musevi ve Ermeniler olmak üzere altı milletin yaşadığı, bunların da toplam sayısının 977.644 olduğu görülmektedir.

Milliyet durumlarına göre nüfus sayısı ve oranları şu şekildedir[2] :

Millet Adı – Nüfus Sayısı – Nüfus Oranı:

Türk:         –     747.628     –     % 76.5

Bulgar:      –     110.741     –     % 11.3

Rum:          –     110.041     –     % 11.2

Yahudi, Ermeni ve Ulah: – 9.234 – % 1

Toplam: 977.644 – %100

*

Hakikaten Lozan’ın Arazi ve Askerlik Komisyonunun 25 Kasım 1922’deki toplantısında Ismet Paşa, tıpkı Misak-ı Milli’de belirtildiği gibi, Batı Trakya’nın kaderinin eskiden beri orada oturanların serbestçe verecekleri oylarla tayin edilmesi gerektiğini anlattı ve belgelere dayanan açıklamalarıyla Türk çoğunluğunu ispatladı.[3]

Fakat her ne olduysa bu Vatan parçasını Lozan’da bıraktık.

Peki neden?

Bu sualin cevabı için evvela M. Kemal’in 16/17 Ocak 1923’te gazetecilerle yaptığı fakat sansürlenen bir mülakata ve Bulgaristan’da merkez “Darjaven” arşivinde bulunan bir rapora bakmamız gerekmektedir.

Ikincisinden başlayalım…

Edirne Bulgaristan Başkonsolosu T. Markov’un, Bulgaristan Başbakanı’na gönderdiği 8.2.1923 tarihli “hususi” ve “gizli” ibareli raporunda şöyle yazmaktadır:

“Geçen sene 27 Aralık’ta özel hizmet raporu vermek için Sofya’da bulunduğumda Adliye Bakanı olan ve Dışişleri ve Dinişleri Bakanlığı’ndan yardımcınız P. Yanev beni gizli bir misyon ile görevlendirdi ve Ankara’ya giderek Türkiye ile bir iyi komşuluk uzlaşmasının zeminini araştırmanın yanısıra Bulgaristan’ı yakından ilgilendiren bazı sorunların çözüm olanağı olup olmadığını araştırmamı istedi.”

Markov bu raporunda, M. Kemal ile görüşmesi hakkında ise şu malumatı vermektedir:

“27 Ocakta şehrin (Izmir) 6 km. dışında Göztepe semtinde yaşayan M. Kemal Paşa’ya ilk ziyaretimi yaptım. Ziyaret çok kısa sürdü. Kemal Paşa çok meşguldü ve bu yüzden bana daha müsait olduğu bir zamana, yani 28 Ocak saat 15.30’a randevu verdi. Belirlenen saatte M. Kemal Paşa’nın evine gittim ve iki saat süren bir konuşmaya hemen başladık.”

Çeşitli mevzularda görüşen ikili, Batı Trakya meselesini de ele aldı. Bu hususta tam olarak neler konuşulduğunu Bulgaristan Başkonsolosu T. Markov’un raporundan okuyalım:

T. Markov:

“…Hükumet ve tüm halkımız, Batı Trakya’nın Bulgaristan’ın en önemli meselesi olduğunu düşünmekte ve uğruna tüm riskleri göze almaktadır. Bu sebeple Ege Denizi’ne çıkışımızı engelleyecek herkes düşmanımız sayılacaktır. Bulgar hükumetinin Türkiye’den daimi diplomatik destek isteyeceğini tahmin ediyorum. (..) M. Kemal Paşa sabırla ve sözümü kesmeden sonuna kadar beni dinledi ve aynı şekilde sakince konuşmaya başladı. Cevabı özetle şöyledir:”

M. Kemal:

“Batı Trakya meselesine gelince, size söylemeliyim ki, Misak-ı Milli sınırları içerisinde yer almasına rağmen, bu bölgeyi hiç bir zaman ciddi olarak ele geçirmeyi düşünmedik. Şahsi kanaatime göre, Türkiye bu bölgeyi ele geçirirse daha güçlü değil, daha zayıf olacaktır. Sizin için bu mesele farklı anlam ifade etmektedir. Batı Trakya’nın Bulgaristan için hayati bir mesele olduğunu itiraf ediyorum ve bundan dolayı da destek vermeye hazırız. Aynı şekilde diğer meselelerin Bulgaristan’ın istekleri doğrultusunda çözümlenmesinde tarafımızdan herhangi bir engel ile karşılaşılmayacağını düşünüyorum.”[4]

T. Markov’un kaleme almış olduğu raporun tamamını aşağıya ekliyorum. M. Kemal’in yukarıdaki sözlerinin yer aldığı paragrafı kırmızı renkle çerçeveledim:

*

Edirne Bulgaristan Başkonsolosu T. Markov’un, Bulgaristan Başbakanı’na gönderdiği 8.2.1923 tarihli “hususi” ve “gizli” ibareli rapor…

***

Tarih bir gün; “Kimin toprağını kime veriyorsun?” diye işte böyle hesap sorar adama… Gördüğünüz gibi Batı Trakya’yı, Misak-ı Milli sınırları dahilinde olmasına rağmen, Bulgarlara vereceğini taahhüd ediyor. Vatan toprağını vermek… Bunun adı nedir Allah aşkına? Nedir bunun adı?

Ben söylemeyeyim ama siz anladınız onu.

Halbuki yukarıda da belirtildiği üzere Batı Trakya’da çoğunluğu Türkler teşkil etmekteydi. Türklerin çoğunluğu teşkil ettiği bir Vatan parçası, üstelik Misak-ı Milliye dahil olduğu halde nasıl elin gavuruna verilebilir? Soruyorum… Vatan toprağını, Türk vatandaşlarımızla birlikte başkalarına peşkeş çekmek hangi vicdana sığar? Elbette böyle bir hareket izah edilemez.

M. Kemal buna benzer sözleri Izmit Kasrı’nda Istanbul gazetecileriyle yaptığı mülakatta da sarfetmiştir.

Fakat söyleyeceklerinin halk tarafından kabul görmeyeceğini bildiğinden olsa gerek, gazetecilerin suallerine cevap vermeye başlarken konuşulanların “gizli” kalmasını, yani sansürlenmesini istemiştir:

“Burada gayet samimi ve açık bir surette fikir alışverişinde bulunacağız. Dolayısıyla konuşacağımız şeyler şimdilik gizli kalacaktır. Yalnız öğreneceğimiz hususları zamanına ve vaziyete göre kullanabiliriz.”[5]

Ve söz Batı Trakya meselesine gelince şu izahatı vermiştir:

“Batı Trakya’nın bize geçmesi kuvvet midir? Zaaf mıdır? Bunu düşünmek icab eder. Benim görüşüme göre zaaftır. Batı Trakya’nın kuzeyinde Bulgaristan, güneyinde deniz, batısında Yunanıstan vardır. Bu arazi bu suretle iki düşman arazisine doğru uzanmıştır. Orasını elde tutmak için sarf olunacak kuvvet oradan elde edilecek istifadeye tekabül etmez. Anavatan’ın selameti bakımından Batı Trakya’dan vazgeçmek lazımdır.”[6]

*

[6] no’lu dipnota dair… “Atatürk’ün Bütün Eserleri” adlı neşriyattan…

***

Bu nasıl bir zihniyettir anlamak mümkün değil… Söz konusu vatansa gerisi teferruat değil miydi? Ne demek “orasını elde tutmak için sarf olunacak kuvvet oradan elde edilecek istifadeye tekabül etmez.” Vatan toprağının “maddi” karşılığı mı olur? Yani illa karşılığında bir şey mi elde etmek icab ediyor? Böyle bir anlayış olabilir mi? Işte Vatan toprakları elimizden böyle çıktığı halde maalesef bazıları hala Lozan’ı “ZAFER” diye kutluyor ve bize de bunu yutturmaya çalışıyor.

Fakat ne olursa olsun, bize ne dayatılmaya çalışılırsa çalışılşın, Lozan bize göre “HEZIMET”tir… Biz, Vatanımızın her karış toprağı için mücadele edeceğiz, ecdadımızın kanı dökülmüş olan her yeri dava edeceğiz ve Allah’ın izniyle de geri alacağız. Bunun için (bazıları gibi) maddi bir karşılık da beklemiyoruz, beklemeyeceğiz.

.

**********

.

KAYNAKLAR:

.

[1] 28 Kanunusani 1336 (1920), Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (Osmanlı Meclisi tutanakları), D: 4, C. I, sayfa 144, 145.

[2] Garbî Trakya Cem’iyeti, Dersaâdet 338, (Garbî Trakya Nüfûs Grafikleri Tablosu): Comite de la Thrace-Occidentale, Cons/ple 1922, (Carte Ethnographique de la Thrace-Occidentale).

Ayrıca bakınız;

Ilker Alp, “Batı Trakya Türkleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı 33, cild 11, Kasım 1995, sayfa 616.

[3] Mahmut Goloğlu, Milli Mücadele Tarihi – 5, Türkiye Cumhuriyeti (1923), Türkiye Iş Bankası Yayınları, Istanbul 2011, sayfa 15.

[4] Bulgaristan Arşivi: Tsentralen Darjaven Arhiv, F 176, op, 4, u.e. 2976, L. 2-16.

M. Kemal’in bu sözleri şu kemalist kaynakta da geçmektedir:

Atatürk’ün Bütün Eserleri, cild 15, Kaynak Yayınları, 4. Baskı, Istanbul 2016, (1. Baskı: 2005), sayfa 27-34.

M. Kemal’in Edirne Bulgaristan Başkonsolosu T. Markov ile iki kez görüştüğüne dair malumat için Stefan Velikov’un 8. Türk Tarih Kongresi’nde sunduğu Bildirisine de bakılabilir. Bu kongre, “Türk Tarih Kurumu” tarafından düzenlenmiştir. Lakin bildiride tafsilata girilmemiştir. Bakınız;

8. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Ekim 1976 Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, cild 3, sayfa 1871.

[5] Atatürk’ün Bütün Eserleri, cild 14, Kaynak Yayınları, 4. Baskı, Istanbul 2016, (1. Baskı: 2004), sayfa 265. (16/17 Ocak 1923)

[6] Atatürk’ün Bütün Eserleri, cild 14, Kaynak Yayınları, 4. Baskı, Istanbul 2016, (1. Baskı: 2004), sayfa 267. (16/17 Ocak 1923)

M. Kemal’in Izmit Kasrı’nda Istanbul gazetecileriyle yaptığı mülakatın kaynağı hakkında tafsilat:

Meclis zabıt katipleri tarafından tutulan ve fotokopisi Türk Tarih Kurumu Arşivi’nde bulunan zaptın fotokopisi “Atatürk’ün Bütün Eserleri” Arşivi’ndedir. Daha önce Anıtkabir Arşivi’nde olan asıl belgenin Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi’ne devredildiği belirtilmektedir. Eski yazı zabıt, Sadık Perinçek, Erol Şadi Erdinç ve Marmara Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Başkanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa Okan Baba tarafından okunmuştur.

Bu mülakat ilk kez sansürsüz, düzeltilmiş metin ve eski yazı ile şu kaynakta neşredilmiştir:

M. Kemal, Eskişehir-Izmit Konuşmaları, (Yayına Hazırlayan: Sadık Perinçek), Kaynak Yayınları, Istanbul, Haziran 1993.

.

**********

.

Kadir Çandarlıoğlu

.

**********

.

Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:

www.belgelerlegercektarih.com

*