M. Kemal’in Menemen olayı üzerine Hocaları idam etmesi
*
Resimleri orjinal boyutunda görmek için üzerlerine tıklayınız
***
General Fahrettin Altay Menemen olayı üzerine M. Kemal ve hempalarının bir toplantı yaptığını hatıralarında anlatıyor… Nakşibendi tarikatını yok etme kararı çıkan bu toplantıda neler konuşulduğunu Fahrettin Altay’dan dinleyelim:
“Öğle vakti Başbakan Inönü, Meclis Başkanı General Kazım Özalp, Dahiliye Vekili Şükrü Kaya, Savunma Bakanı Zekai Bey’lerin katıldıkları toplantıda Menemen Vak’ası konuşuldu. Bu konuşma bana bir talimat mahiyetinde olduğundan not ettim. Şimdi tarihi bir belge olarak bu notları aynen naklediyorum:
Ismet Paşa:
– Şarkta ki şeyhlerin Ermenilerle nasıl birleştikleri vesaire hakkında Divanı harbe malumat verelim, daha evvel bir tertip olduğu aşikardır. Köylüler bir jandarma karakolunun basılmasını teklif ediyorlar, bunlar jandarma ile ilişkimiz yoktur diyor. Kuvvete çarpmak istemiyorlar, sonra bir subayı vuruyorlar, irticai bir hareketle büyük bir halk kitlesini elde etmek istiyorlar, askeri de tabiatı ile alacaklar. Şeyh ve halifelerle ne vakit görüşülmüştür? Teşkilatı ele alalım. Rovelverle vurulmuş olması ahali tarafından vurulduğunu gösteriyor. Tetkiki lazımdır.
Gazi Hazretleri (M. Kemal) :
– Politika membaı umumi midir? Esas tetkikat bu olacaktır. Ceza edilemeyen kesif yerler de örfen dağıtılmalıdır, mahkum olanları birer ikişer tecziye etmelidir, hepsi nihayete bırakılmamalıdır, en az kabahati seyirci kalmış Menemen halkı orayı terk etmelidir.
Hepsi müttehimdir. Balıkesir’de Sururi Efendi Kıbrıs’a kaçacak tevkiften bırakılıyor. Vehbi Bey intihap zamanında ben burasını bırakıp çıkacağım demiş, Sururi şimdi irtica aleyhtarı oluyor, halbuki bütün halk onun mürididir. Abdülgafir de böyledir. Şimdiye kadar malum olan siyasi halleri bu meselede alakadar olduklarına delili kafidir. Son Posta, Yarın gibi gazeteler Hükümet aleyhine müteveccih ne kadar menfi anasır varsa hepsine cüret ve cesaret vermek için ve herçibadabad Hükümeti Hazırayı düşürmek için efkarı umumiyeyi ne kadar bozmak lazımsa bozmuşlarda. Hükümet, korkulacak bir şey değildir, fikrini vermiş ve körüklemişlerdir. Onların cesaretini takviye eden avamilden bu gazete mesul müdürleri Divanı harbe gelmelidir. Terakkiperverlerin bir kısmı behemehal bu siyaset içindedir. Fethi Bey değildir. Kazım Karabekir Hüradam’da imzasız makaleler yazmaya başladı. Hükümeti düşürmek için bir harekettir. Şimdiye kadar çıkarmaması ve şimdi çıkarması cüret ve cesareti umumiyeyi artırmağa sebep olmuştur, bu gazetecilere de temas etmek ve hiçbir şey yapılmasa bile Divanı harpte sorguya çekmek lazımdır. Ali Şeydi’nin Babası Nakşibendi’nin şeyhlerindenmiş, kendisi de ona bağlıymış, Osman Şevket Paşa’da oranın müridi imiş. Bunlar Nakşibendi yapmak emelindedir. Müridler Şeyhe bilakaydı şart itaatla mükelleftir, bu sebeple daha fenadır. Artık bu adam bu işte kalamaz. Ona da Divanı harpte sormak lazımdır. Şeyhin kimdir? Kaç mürit yetiştirdin? Zabitan içinde müritlerin kimlerdir? Şeydi Beye de aynı şey yapılmalıdır. Bu tarikatı Ekraze etmek. Pek çok müritten bahsi olunuyor bunların hepsi korkunç olamaz fakat konvenkü olanlar mussırdır her şeyi yaparlar.
Ismet Paşa:
– Konvenkü olanlara hıyanete alet oldukları ikna ve ihsas etmelidir ki manen itham edilmiş olsunlar. Serbest Fırka’nın bunların rüesası ile bir itilaf yaptıklarını arayıp çıkarmalıdır.
Gazi Paşa:
– Menemen Belediye Reisi aynı zamanda Türk Ocağı reisidir. Nutkunda şu cümle varmış: Bu bir hadisedir ki Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı lekelemek için tertip olunmuştur.
Ismet Paşa:
– Fransızların neşriyatı: Gazi ve Ismet Paşalar Serbest Fırkayı ezmek için bunu tertip ettiler. Doğru mudur diye soruyorlar, bu bir propagandadır.
Gazi Paşa:
– Kısa zamanda bu işi bitirmeli, her şey çıkmazsa da zararı yok ayrı bir safha olur.
Kazım Özalp Paşa:
– Nakşibendi teşekkülü siyasidir, bütün isyanlar bunun hareketi ile başlamıştır. Abdülhamid de bundandır. Eski ihtilallerde öne düşen şeyhler hep Nakşibendi’dir. Bu malumatla Divanıharp bu isyanı yapan bu tarikatın siyasi olduğunu ve tekkeler kapandıktan sonra faaliyetlerinin bir irtica hareketi olduğu tespit eder şeyhleri mevkufen mahkemeye alır. Tarihi ananeler böyledir. Tekkeler ya mektep yapılmalı yahut yakılmalı. Bunlarla irtibatı olan diğer şahıslar da etraftan celp edilmelidir. Gazeteler hakkında da çok şiddetli muamele yapılmasını politik bulmam. Bunu daha tedrici ve daha sakin bir zihniyetle yapmalıdır.
Gazi Paşa:
– Paşam, hürriyet asrında mevkute sahiplerinin yerleri mahpesler değildir, Yarın 6 Kanunsani gibi sözler çok mühimdir.
Ismet Paşa:
– Bunlar derlerse ki, benim sözüm bu kadar ağırsa ya Fethi Bey’in söylediği sözler daha mı hafif?
Gazi Paşa:
– Onlar hatalarını anladılar sustular. Fakat bunlar devam ediyorlar ve bu yazıları yazdıranları ve talimat verenleri söyleriz diyorlar. Gelsin söylesinler. Gazetecilik yapanlara hürriyeti matbuatın böyle olmadığı divanı harpte sorguya çekilmekle anlatılmalıdır.
Şükrü Kaya:
– Bayburt ihtilalinde askerimizi kesenler Nakşibendilerdi. 31 Mart Vakasında Vahdeti de Nakşi idi.
Kazım Özalp Paşa:
– Bitlis’de de büyük bir isyan oldu idi. Bozkır isyanını yapanlarda da Nakşibendiler vardır.
Gazi Paşa:
– Hiçbir yerde Kutup ve Kutbül Ektap bırakılmamalıdır !!!!!
…
Gazi Paşa:
– Idam cezasını Meclis tasdik etsin.. (Buna karar verildi)
Menemen ve malum köyler ahalisinin kamilen tehcirini Gazi Paşa çok şiddetle ileri sürüyordu. Ismet Paşa muhalefet ediyor, mahzurlarını sayıyor, Kazım Paşa ile Şükrü Kaya Ismet Paşa ile beraber. Fakat Gazi mussır olmakla beraber kış geçinceye kadar kalsınlar diye mühlet veriyor ve muzakereyi şöyle hülasa ediyorlardı:
1 – Vaka, irticai, mürettep ve siyasidir. umumi mıntıkavimidir? (Bölgesel veya genel midir?)
2 – Nazarımız yalnız bir mıntıkaya münhasır kalmayacaktır.
3 – Alakası tebarüz edenler tecziye olunacaktır, kesif muhitler dağıtılarak temizlencektir.
4 – Idam cezaları beklemeksizin kısım kısım derhal tatbik olunmalıdır.
5 – Menemen ve alakadar köylerin sorumlu ilan edileni ve gayri meskun hale konması için hususi kanun çıkarılacaktır.
6 – Kadın mensuplar mühimdir, müsamaha olun manialıdır.
7 – Bu meseledeki esas siyaset bütün alakadarlara lüzumu gibi anlatılmalıdır. (Radikal ve ibret verici misal olacak icraat.)
8 – Muamelatı zatiye şefi Osman Şevket ve Ali Şeydi Beylerle daha bu gibiler tahkike tabi tutulacaktır.
9 – Üçüncü maddenin 2. fıkrası için şu manada kanun maddesi ve onun tatbiki lazımdır: Örfi Divanıharp lüzum gördüğü kimseleri memleketin bir mahallinden diğer mahallini muvakkat veya daima olarak tedip eder uzaklaştırır. Mahal tayininde hükümetle mutabık kalır.
10 – Şeyhlik ve müritliğe fiilen müdavim oldukları sabit olanlar hakkında ağır ceza tatbiki için kanun.
11 – Sonposta, Yarın, Köroğlu, Hüradam, Yeniasır gibi gazetelerin tesir dereceleri aranmalı ve ona göre muamele yapılmalıdır. Kazım Karabekir’in Hüradam’a makale yazması şayanı dikkattir.
12 – Menemen Belediye Reisinin nutkundan silinen (Vasıf silinmiş) cümlelerin maksadı araştırılacaktır. …
Toplantı bitti.
Ayrılırken Ismet Paşa bana şunları söylüyordu:
“- Bir kimse gazetesinde fena beyanat yapar fena fikir neşrederse çağırıp tahkik etmeli, hüviyeti tespit olunmalıdır. Divanıharp aleni olur, lüzum görürse hafi celse yapar. Menemen müddeiumumisi niçin ilk tahkikat yapmamış ve rapor almamış? Onu da sıkıştırmalı. Şeyhlerin eski reislerini sormalı. Sonra tekkeler kapandıktan sonra faaliyet yaptı mı yapmadı mı? Balıkesir’de eski şeyhler kimlerdir? Sururinin üç aylık evrakını oğlu yakmıştır. Paltosunda Kıbrıs kağıdı çıkmış. Şeyh Esad Erbili de menfi bulunmuş oradaki teşkilat kimlerdir?”
Notlarım bu kadardır.”
**********
KAYNAK:
Fahrettin Altay, 10 Yıl Savaş Ve Sonrası, Eylem Yayınları, Ankara 2008, sayfa 429 ve devamı.
Menemen olaylarının içyüzünü şu yazımızda okuyabilirsiniz.
**********
Kadir Çandarlıoğlu
**********
Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:
http://www.belgelerlegercektarih.com
*
*
Belgelerle Gerçek Tarih 
Bir Cevap Yazın