Osmanlı’da Yük Hayvanlarına Resmi Hafta Tatili
*
Resimleri orjinal boyutunda görmek için üzerlerine tıklayınız
***
Bütün insanlığı hatta bütün canlıları batılı zalimlerin zulmünden kurtarmak ancak ve ancak bizim Osmanlı zihniyetine avdet etmemizle mümkündür. Bunu laf olsun torba dolsun maksadıyla söylemediğimizi tarihi hakikatler ispatlamaktadır.[1] Daha geçenlerde Eski Isveç Başbakanı Carl Bildt, “Osmanlı Mozaiğinin Korunması” başlıklı bir makale kaleme aldı ve kısaca “Osmanlı gitti huzur bitti” dedi.[2]
Günümüzde insanlara bile verilmeyen değeri, o zamanlar Avrupa’nın “barbar” dediği Osmanlı Devleti hayvanlara veriyordu.
Nitekim Nermin Taylan, “Osmanlı’da Yasaklar” adlı kitabında Osmanlı Devleti’nde Cuma günleri beygir ve eşeklere yük yükleme yasağı bulunduğunu şu sözlerle ifade ediyor:
“Osmanlı Devleti’nde 1853 tarihine kadar halk odun, toprak ve tuğla nakletmekte eşekleri kullanırdı. Sultan Abdülmecid döneminde yayımlanan bir bildiride Cuma günü müminlerin bayramı olması münasebeti ile beygir ve eşeklerin Cuma günleri odun, toprak ve tuğla taşımasını yasaklamış, hatta yine aynı günlerde beygir ve eşeklerin harici işlerde kullanılması ve hatta binilmesi bile yasak edilmişti.”[3]
*
[3] no’lu dipnotta bahsi geçen belge…
***
Prof. Dr. Vahdettin Engin ise bu mevzuda daha tafsilatlı malumat vermektedir:
“Osmanlı toplumunda hayvanlara iyi davranılması konusunda her zaman hassasiyet gösterilirdi. Bunun birçok örneği de mevcuttur. Daha 16. yüzyılda, yük beygirlerine taşıyabileceklerinden fazla yük yüklenmemesi konusunda padişah fermanı çıktığını biliyoruz. Örneğin 1587 yılında, Sultan Üçüncü Murad’a ait bir fermanda bu konuya değiniliyor. Söz konusu fermanda padişah öncelikle, sahiplerinin hayvanları iyi beslemeleri gerektiğini vurguluyor. Daha sonra da bu hayvanlara tahammül edebileckleri ağırlıktan fazlasının yüklenmesini yasaklıyor.
Bu anlayış yüzyıllar boyunca devam etti. Nitekim 300 yıl sonra, 1856 yılında, yine benzer bir konunun dile getirilmiş olması bize bu hususu ispatlıyor. Osmanlı arşivlerinde yer alan bir belgede, yük taşıyan hayvanlara iyi davranılması için öteden beri uygulanmakta olan kurallar hayvan sahiplerine yeniden hatırlatılıyor. Belgenin tarihi 2 Ekim 1856. Belgede öncelikle, çok eskiden beri adet olduğu üzere beygir hamallarının Cuma günleri tatil yaptıkları vurgulanıyor. Bu suretle beygirler haftada bir gün dinlenmiş oluyor. Fakat kural bununla sınırlı değil. Sahiplerinin tatil günleri beygirleri binek amaçlı kullanabileceği düşüncesiyle, yine eskiden beri yürürlükte olan bir önlem daha geliştirilmişti. Tatil günlerinde sahiplerinin beygirlere binmemeleri için semerlerin üzerine demir çubuklar çaktırılırdı.
Bu kuralın uygulanması konusunda 1856 yılında bazı sıkıntıların yaşandığı anlaşılıyor. Yük beygirleri ile ekmek, sebze, kömür vs. nakliyatı yapan esnafın, hayvanların dinlendiği Cuma günleri de beygirlerini binek amaçlı kullandıkları tespit ediliyor. Bu durum eskiden beri uygulanan kurallara aykırı olunca, yetkililer harekete geçiyorlar. Konu ile ilgili müessese olarak Şehremaneti (Belediye) ile, esnaf birlikleri başkanlarına uyarıda bulunuluyor. Yük hayvanları haftanın altı günü çalışacak, bir gün ise dinlenecek. Dinlenme gününde hayvanlara kesinlikle binilmeyecek. Aksi yönde hareket edilmemesi için görevli memurlar esnafları sürekli kontrol altında bulunduracaktı.
Aslında çok basit gibi görünen bu hadisenin, üzerinde biraz düşünüldüğünde çok önemli mesajlar içerdiği görülüyor. Hayvanlara gösterilen bu duyarlılığın, günümüzde dahi örnek alınacak bir davranış biçimi olduğunu kabul etmek gerekir.”
*
Belgenin metni:
“Saadetlü efendim hazretleri,
Beyana gerek olmadığı üzere, beygir hamallarının Cuma günleri tatil eylemeleri ve beygir sahiplerinin beygirlerin boş olduğu halde üzerlerine binmemek üzere semerleri üzerine demir çubuklar mıhlattırmaları eski adettendir. Fakat bir müddetten beri bu usule riayet edilmeyerek Cuma günleri tatil edilmemekte ve sahipleri beygirleri yüklü olmadığı halde üzerlerine binerek bir takım çoluk çocuğu çiğnettirmektedirler. Bu hal layıksız bir şeydir ve asla caiz değildir. Bundan böyle bunların Cuma günleri tatil ederek semerleri üzerlerine dahi çivi mıhlattırmaları kati olarak sağlanmalıdır. Ayrıca, bu hususta beygir hamalları ile bu tür iş yapan diğer ekmek, sebze taşıyan esnafların kethüdalarına gerekli tebligatın yapılması ve esnafın devamlı kontrol altında bulundurulmasının Şehremaneti yetkililerine dahi ifade kılınmasının tarafınıza bildirilmesi Meclis-i Vâlâ’dan ifade olunmuş olmakla o yolda gereğinin yapılması hususunda tezkire yazıldı. 2 Ekim 1856.”[4]
*
Osmanlı Devleti’nde de bulunmuş olan Ingiliz gazeteci Edward Frederick Knight, “Turkey; the awakening of Turkey” isimli kitabında ecdadımızın hayvan sevgisi hakkında şunları yazmaktan kendini alamamıştır:
“Hiçbir Avrupa ülkesi yoktur ki hayvanlara Türkler (Osmanlı’da yaşayan müslümanlar) kadar merhametli davransın. Türkler atlarına, çifte koştukları hayvanlarına ve diğer evcil hayvanlara zarar vermezler; hayvanların gösterdiği muhteşem uysallık da bu merhamete delildir. Istanbul’da sokaklar köpeklerle doludur; dar kaldırımlarda sere serpe yatan köpekler yanlarından birileri geçerken kıllarını kıpırdatmaz, bilirler ki hiçbir Türk onları tekmeleyecek kadar kalpsiz (acımasız) değildir.”[5]
*
[5] no’lu dipnotta bahsi geçen kitaptan…
***
Osmanlı toplumunun hayvanlara merhamet göstermesinin başlıca âmili, kanaatimce Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimizin sünnetine uymaktaki hassasiyetti. Nitekim bir Hadis-i şerif’te Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimizin, açlıktan karnı sırtına yapışmış bir deveye rastladığı zaman; “Bu dilsiz hayvanlar hakkında Allah’dan korkunuz. Onlara (binmeye) elverişli hallerinde bininiz ve (yenmeye) elverişli hallerinde onları yiyiniz,” buyurduğu rivayet edilmektedir.[6]
Başka bir Hadis-i şerif’te ise Enes b. Mâlik (radıyallahu anh)’ın şöyle dediği rivayet edilir: “Biz (yolculukta) bir yere konakladığımız zaman, hayvanların yükü indirilmedikçe nafile namaz kılmazdık.”[7]
*
ABD’de asılan Fil…
***
Neticede Avrupa’da kedilerin yakıldığı[8] ve ABD’de 1916 yılında bir filin dahi idam edildiği[9] hatırlanacak olursa, Osmanlı’nın canlılara verdiği değer[10] daha iyi anlaşılacaktır. Fakat bizim “kahraman idarecilerimiz” bu muhteşem Medeniyetimizi muhafaza etmek yerine “Batılılaşmayı” tercih ettiler.
Böylece Atatürk büstüne zarar verdiği gerekçesiyle; bırakın “insanı”, Gülsüm adlı bir “ineğe” bile soruşturma açan bir zihniyet çıktı ortaya.[11] Düştüğümüz derekeyi artık görmemiz lazım.
.
**********
.
KAYNAKLAR:
.
[1] Bu mevzuda şu yazılara bakılabilir:
https://belgelerlegercektarih.wordpress.com/2012/10/03/osmanlinin-sirri-neydi-ismail-colak/
[2] Carl Bildt, Project Syndicate, “Preserving the Ottoman Mosaic”, 30.11.2015.
https://www.project-syndicate.org/commentary/syria-iraq-ottoman-legacy-by-carl-bildt-2015-11
[3] Nermin Taylan, Osmanlı’da Yasaklar, Ekim Yayınları, Istanbul 2014, sayfa 38. Ayrıca bakınız;
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadâret Evrakı Mektubi Kalemi Nezâret ve Devâir, 77/55.
[4] Vahdettin Engin, Cumhuriyet’in Aynası Osmanlı, Yeditepe Yayınevi, 3. Baskı, Istanbul 2013, sayfa 1-3.
[5] Edward Frederick Knight, Turkey; the awakening of Turkey; the Turkish revolution of 1908, Boston, Tokyo, J.B. Millet Company, 1910, sayfa 8.
[6] Ebû Dâvûd, Cihâd, 44. (2548).
[7] Ebû Dâvûd, Cihâd, 44. (2551).
[8] Avrupa’da kedilerin yakıldığına dair bakınız;
https://alphahistory.com/pastpeculiar/1677-londoners-burn-live-cats-wicker-pope/
http://decodedpast.com/burning-times-women-cats-persecuted/13066
[9] ABD’de idam edilen filin hikayesi için bakınız;
[10] Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci’nin bu mevzuyla alakalı bir makalesi için bakınız;
http://ekrembugraekinci.com/makale.asp?id=557
[11] Hürriyet Gazetesi, “Büst kıran Gülsüm’e sürgün”, 13.5.2009.
http://www.hurriyet.com.tr/bust-kiran-gulsume-surgun-11635088
.
**********
.
Kadir Çandarlıoğlu
.
**********
.
Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:
*
Belgelerle Gerçek Tarih 
Bir Cevap Yazın