M. Kemal Devrinde Ekonomik Sömürü… Vurgun ve Soygun!

*

Yiyin Beyler…

***

Bu yazıyı ben yazmadım… Eğer yazının altına kimden alıntıladığımı yazmamış olsaydım, emin olun bütün kemalistler koro halinde; “Sallıyorsun Yobaz!” diye yeri göğü inletirlerdi. O derece yani… Buyrun, okuyun:

“İş Bankasının Atatürk dışındaki kurucuları Cumhuriyetin mutlu azınlığını göstermek bakımından ilgi çekicidir. Kurucular ve yöneticiler İstiklal Savaşından gelme nüfuzlu politikacılar, tüccar ve eşraftır. Hemen hiç para ödemeden bankaya ortak olan bu kimseler, hızla gelişen bankadan büyük kazanç sağlamışlardır:

Mahmut Celâl (Bayar), Siirt Milletvekili Mahmut, Hüseyin Beyzade İbrahim, Mora Yenişehirlizade Ethem Hasan, Cebelibereket Milletvekili İhsan, tüccardan Hanifzade Ahmet, Edirneli Emin, eşraftan Sükkerizade Tevfik Paşa, Süreyya Emir Paşa, manifatura tüccarı Hafız Halit, Trabzon Milletvekili Hasan (Saka), Kavaklı İbrahim Paşazade Hüseyin, Attarzade Rasim, Sivas Milletvekili Rasim, İnegöllüzade Mehmet Saffet, Uşakkizade Mahmut Muammer, tüccardan Altıağazade Mustafa, ecza-i tıbbiye taciri Necip, Yelkencizade Lütfi, İzmir Milletvekili Rahmi, Muhasebecizade Rıza, Kınacızade Şakir, Yozgat Milletvekili Salih, Nemlizade Sıtkı, Yozgat eşrafından Akif Paşa, Hacı Ebubekirzade Osman, Ali Ramiz ve şürekâsı, Remzizade Ferit, Ertuğ-rul Milletvekili Dr. Fikret, Rize Milletvekili Fuat, Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali, Avundukzade Mahmut, Ragıp Paşazade Şakir.

Başına eski İktisat Vekillerinden Celâl Bayar’ın getirildiği bankanın yönetim kurulunda ise Atatürk’e yakınlığı ile tanınan politikacılar çoğunluktadır: Mahmut (Soydan), reis, Siirt Milletvekili; Mahmut Celâl (Bayar), aza ve Müdir-i Umumi, İzmir Milletvekili; Rahmi (Köken), aza, Ticaret Vekili, İzmir Milletvekili; Salih (Bozok), aza, Bozöyük Milletvekili; Kılıç Ali, aza, Gaziantep Milletvekili; Dr. Fikret, aza Ertuğrul Milletvekili; Fuat (Bulca), aza, Rize Milletvekili; Kınacızade Şakir, aza, Ankara Milletvekili.

Kurtuluş Savaşından gelme nüfuzlu politikacılar (Paşalar değil: K.Çandarlıoğlu) ile sivrilmiş eşraf ve tüccarı bir araya getiren bu özel banka devlet gücüyle kısa zamanda gelişecek ve bu sayede birçok kapitalist imal edecektir. Banka içinde, kendilerini iş hayatının göbeğinde bulan Kurtuluş Savaşı temsilcileri de iş hayatının tadına kolayca varacaklardır. Celâl Bayar liderliğinde Muammer Eriş, Siirtli Mahmut, Kılıç Ali, Recep Zühtü, Salih Bozok, Nuri Conker, Cevat Abbas vb. gibi kişiler İş Bankası Grubu olarak tanınacak ve bu grubun adı, affarisme tartışmalarında sık sık işitilecek İş Bankası, 1925’te kurulacak Sanayi ve Maden Bankasıyla beraber devlet eliyle fert zengin etmenin öncülüğünü yapacaktır. Falih Rıfkı Atay’ın yorumuyla, “Kolay kazanç elde etmeye çalışanlar, yerli, yabancı, Ankara’da nüfuz tüccarlarını bulmakta ve onlar vasıtası ile bankayı kendi teşebbüsleri içine sürüklemekte idi. (…) Şöyle bir sistem kurulmak isteniyordu: Devletin yapacağını banka yapmalı idi. Şüphesiz arada bankanın yabancı iş ve yerli nüfuz komisyoncuları, asıl hisseyi paylaşacaklar İş Bankasının, ya da İş Bankası Grubu diye adlandırılan iş bilir yöneticilerin katıldığı ‘tatlı’ kârların çeşitli örneklerine rastlıyoruz. Bunlardan ilgi çekici bir tanesi, gene mebuslarla iş adamlarının 1925’te ortaklaşa kurdukları Şeker Şirketidir. Kurucular Şakir Kesebir, Edirne Mebusu Faik Öztrak, Bilecik Mebusu İbrahim Çolak ve ‘Şeker Kralı’ Hayri İpar’ın yönetiminde dört tüccar. Bu ortaklık İş Bankasını ve Ziraat Bankasını kendi bünyesine aldıktan sonra şeker ithalatını ele geçirmiştir, iş Bankasının nüfuzundan ve grubundan yararlanarak şeker fabrikalarının üretimi düşük tutulmuş, ithal malı şekerler tekelden satılarak astronomik kazançlar sağlanmıştır. Devlet 1939’da şeker fabrikalarını kontrolü altına alınca, aynı fabrikaların üretimi bir yılda 42.000 tondan 90.000 tona yük yükselmiştir. Bu miktar daha sonra 120 bin tona çıkacaktır. İş Bankasının bir diğer faaliyeti Paşabahçe şişe ve cam fabrikalarıdır. Ancak bu işletmenin tekeli Karako ve Ortaklarına verilmiştir. Bu ortaklık, İş Bankası yöneticilerinin onayıyla; fabrika mamullerini pahalıya satmakta (daha doğrusu sattırmamakta), kendi ithal ettiği Polonya ve Alman mallarını piyasaya ucuza vererek büyük kârlar sağlamaktadır. Fiyatları suni şekilde yüksek tutan Paşabahçe fabrikasının zararı pahasına Karako ve ortakları, onlara bu imkânı sağlayan iş bilir grubu kazanmaktadır.

Mutlu azınlığın bu büyük aracı, İnönü’nün Cumhurbaşkanlığına kadar fonksiyonunu yerine getirecektir. 1939’da İş Bankası grubunun skandallarıyla ilgili dosyalar hazırlanacak, fakat devr-i sabık yaratmamak görüşündeki ‘namuslu kanat’ tarafından gün ışığına çıkartılmayacaktır. Cumhuriyetin ilk döneminde mutlu azınlık yararınca işleyen bir usul de, devletin çeşitli tekeller kurup bunu özel teşebbüse devretmesidir. Bu şekilde ‘seçme’ kişilere kazanç sağlanmakta, komisyonlar alınmaktadır. İstanbul, İzmir limanlarının işletmesi, kibrit inhisarı (önce Belçika’nın De Bont firmasına, sonra The American-Turkish Investement Corp’a) petrol-benzin ithalat inhisarı (American Standart Oil şirketine), vb. özel şirketlere bırakılmaktadır. Mutlu azınlığın önemli kolu olan eşraf ve toprak ağalarına, devlet, İş Bankasının görevini Ziraat Bankasına gördürerek arka çıkmaktadır. Bu banka Cumhuriyetten önce, devlet sermayesiyle kurulmuştur. 1924’te yeni başkent Ankara’ya nakledilerek bir anonim şirket haline getirilir; o günlerin eğilimlerine uygun olarak meclis-i idaresine Anadolu eşrafı, tüccar ve mebuslar girer.

Bankanın yeniden kuruluşunda amaç, köylüye ucuz kredi sağlamaktır. Ancak bu amaç idare meclisinin yapısı uyarınca kısa zamanda terk edilecek, devlet parası ya toprak ağaları ve öteki eşrafa sermaye olacak, ya da onların tefecilik yaparak köylüyü soymalarında kullanılacaktır. Küçük çiftçinin bankadan kredi alabilmesi için kefil bulması, ya da toprağını bankaya ipotek etmesi gerekmektedir. Kefil, tabiatıyla, eşraf ya da ağa olacaktır. Bu aracılar, verdikleri kefalet karşılığında köylünün toprağına ipotek koymakta, köylü para bulamazsa onun borcunu bankaya ödeyip toprağı ele geçirmektedir. Sürekli para sıkıntısı içindeki köylü bu ‘kefalet’ işine kendini çabucak koyuvermiştir.

1928’de köylünün kefil göstererek aldığı borcun toplamı 2 milyon lirayken, bu meblağ 1931’de 12,7 milyona yükselecek, bankaya toprağın ipotek edilmesiyle borçlanılan miktar ise 13 milyonu bulacaktır. Bu 13 milyonun yarısı, ipotek karşılığında aldığı borç 500 liradan az olan küçük çiftçiye aittir. Ziraat Bankasının eşrafa verilen kredileri hızlı bir tefeciliğin, selem usulünün sermayesi olmaktadır. Ürünler daha tarladayken yok pahasına kapatılmakta; eşraf, bankadan % 10 faizle aldığı borcu % 80-% 100 faizle muhtaç köylüye nakletmektedir. Devletin koruyucu kanadında palazlanan eşraf ve ağa takımına Cumhuriyet idaresinin sağladığı bir kolaylık da Medeni Kanundur. Topraklardaki fiili işgal Batılaşma döneminden beri hukuk çerçevesine sokulmaktadır. Medeni Kanun gelişmeyi hızlandıracak ve güçlendirecektir.”

***

Bu yazı, 1997 ile 2002 yılları arasında Türkiye Dışişleri Bakanı olarak görev yapan Ismail Cem’e aid.

KAYNAK:

Ismail Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Can Yayınları, 17. Baskı, Istanbul 2007, sayfa 271 ve devamı.

*