Oniki Ada’yı Nasıl Kaybettik?

*

Kemalistlere göre Oniki Ada 1923’te Lozan ile değil, 1912’de Uşi Antlaşması’yla Italya’ya verilmiştir.

Evvela Kemalist Erol Mütercimler’i izleyelim:

*

***

Kemalistler TV’lere çıkıp işte böyle yalan yanlış bilgilerle, atıp tuttukları palavralarla insanları aldatıyorlar. Buna mecburlar… Çünkü bu rejim kan ve yalan üzerine kurulmuştur. Ya doğru söyleyen adamları salkım salkım asacaklar, ya da çarşaf çarşaf yalanlar yazacaklar… Başka çareleri yok!

Mütercimler, Oniki Ada’nın 1912’de Uşi Antlaşması’yla kaybedildiğini söylüyor. Halbuki tam tersine Uşi Antlaşması’yla bize ait olduğu Italya’ya kabul ettirildi. 1923 Lozan Antlaşması’yla ise kemalistler tarafından peşkeş çekildi. Nitekim Tarihçi Ismail Hami Danişmend, “Izahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi” adlı eserinin 4. cildinde, Uşi Antlaşması’na göre Italya’nın, işgal ettiği adaları derhal tahliye etmesi gerektiğini ifade eder:

“Türkiye Trablusgarp ve Bingazi’yi, Italya da işgal ettiği adaları derhal tahliye edecektir. Bu maddeye rağmen Italyanların adaları derhal tahliye etmemiş olmalarının sebebi, Balkan harbi esnasında Yunan donanmasının işgaline mani olmak bahanesidir.”[1]

*

[1] no’lu dipnotta bahsi geçen eserin ilgili sayfası…

***

Ordinaryüs Prof. Dr. Enver Ziya Karal ise bu hususta şunları kaydeder:

“Dört protokol olarak hazırlanan antlaşmada açıkça ifade edilmemekle beraber Trablusgarb Italyan egemenliğine geçmekte idi. Oniki Ada’nın ise Osmanlı Hükümeti’ne iade edileceği ifade edilmekte idi.”[2]

*

[2] no’lu dipnotta sözü edilen eserin ilgili sayfası…

***

Prof. Dr. Necdet Hayta, “1911’den Günümüze Ege Adaları Sorunu” başlıklı eserinde şöyle der:

“Uşi Antlaşması’nın 2. maddesine göre Italya’nın adalardaki durumu, ‘Savaş Işgali’ halinden çıkıp ‘Rehine Işgal’ halini aldı. Fakat Italya, Trablusgarp’taki Türk kuvvetleri tamamen çekilmediği bahanesiyle buraları henüz iade etmeden Balkan Savaşı patlak verdi. Bu antlaşma ile Adalar konusunda varılan karar, Osmanlı Devleti için tatmin edici görünüyordu. Çünkü bu adaların Balkan Savaşı sırasında Yunanistan tarafından işgali kaçınılmazdı. Hatta Charles Wellay’a göre antlaşmanın gizli bir maddesi, bu adaların Italya tarafından tahliyesi halinde Yunanistan tarafından işgal edilmemesi için Osmanlı Devleti tarafından talep edildiği zaman iade edileceğini temin ediyordu.”[3]

*

[3] no’lu dipnotta bahsi geçen kitabın ilgili sayfası…

***

Prof. Dr. Hayta’nın da ifade ettiği gibi, Uşi Antlaşması Osmanlı Devleti için tatmin ediciydi. Nitekim Timothy W. Childs, “Trablusgrap Savaşı ve Türk-Italyan Diplomatik Ilişkileri” başlıklı kitabında, Italya’da bazı çevrelerin bu antlaşmadan rahatsızlık duyduğunu yazar:

“Uşi Barış Antlaşması Italya’da farklı tepkilere yol açtı. Pek çok kişi barış antlaşmasının imzalanmasını, savaş halinin sona ermesini sağlayan olumlu bir gelişme olarak görse de, bazıları antlaşmayı pek çok açıdan eleştiri yağmuruna tuttular. Italyan milliyetçileri, doğal olarak, hükümetin Oniki Ada’yı terk etmeye gönüllü olmasından memnun değillerdi.”[4]

*

[4] no’lu dipnotta bahsi geçen eserin ilgili sayfası…

***

Aynı kitapta, Uşi Antlaşmasının metni de yer almaktadır. Oniki Ada ile alakalı 2. madde aynen şöyledir:

“Işbu muahedenin imzası akabinde hükümeteynden her biri yani hükumet-i Osmaniye Trablusgarp ile Bingazi’den ve Italya hükumeti Adalardenizi’nde taht-i işgalinde bulunan adalardan kendi zabit ve askerleri ile memurin-i mülkiyelerinin celpleri zımnında emir vermeği taahhüt eder. Italya zabitan ve asakir-i ile memurin-i mülkiyesi taraflarından cezair-i mezkurenin fiilen tahliyesi Osmanlı zabitan ve asakir-i ile memurin-i mülkiyesi taraflarından Trablusgarp ile Bingazi’nin tahliyesini müteakip vukubulacaktır.”[5]

*

[5] no’lu dipnotta bahsi geçen eserin ilgili sayfası…

***

Dr. Yaşar Ertürk, “Adalar (Ege) Denizinde Türk-Yunan Mücadelesi” başlıklı kitabında, Uşi Antlaşmasına göre Oniki Ada’nın egemenlik haklarının Osmanlı’ya ait olduğunu vurgular:

“Antlaşmada Osmanlı’nın Trablusgarp’ı Italya’ya devrettiğine dair herhangi bir madde olmamasına karşın, Italya, Osmanlı Devleti’nin buradaki askerlerini çekmesi karşılığında adalardan çekilmeyi taahhüt etmekteydi. Bu anlaşma ile Osmanlının Menteşe adalar (Oniki ada) üzerindeki egemenlik hakları devam etmekteydi.”[6]

*

[6] no’lu dipnotta bahsi geçen eserin ilgili sayfası…

***

Dr. Ertürk aynı eserinin “Lozan Antlaşması ve Cumhuriyet’in ilk Yılları” alt başlığı altında ise Oniki Ada’nın Lozan’da Italya’ya bırakıldığını şöyle ifade eder:

“Uzun ve tartışmalı geçen (1923) Lozan görüşmelerinin 6, 12, 13, 14, 15. maddeleri Ege’deki adalar ile ilgilidir. Buna göre; Yunanistan’a bırakılan Ege adaları silahsızlandırılmış, Gökçeada ve Bozcaada ile buna bağlı Tavşan Adaları ve Anadolu’ya yakınlığı 3 mil içerisinde olan tüm ada, adacık ve kayalıklar Türkiye’de kalmış, Menteşe Adaları (Oniki Ada) ve bunlara bağlı adacıklarla Meis Adası da Italyanlara bırakılmıştır.”[7]

*

[7] no’lu dipnotta sözü edilen eserin ilgili sayfası…

***

Ingiliz arşivinde bulunan ve Ingiltere Dışişleri Bakanı Sir E. Grey’den Viyana Büyükelçisi Sir F. Cartwright’a gönderilen 11 Haziran 1913 tarihli bir belgede, Büyükelçiler toplantısında Italyan Büyükelçisi’nin, Italya’nın işgal ettiği adaları Türkiye’ye geri vermekle yükümlü olduğunu ve dolayısıyla da Ege adaları konusunda büyükler arasındaki görüşmelere katılamayacağını bildirdiğini yazmaktadır.[8]

*

[8] no’lu dipnotta bahsi geçen eserin ilgili sayfası…

***

Yani Uşi Antlaşması’nın üzerinden takriben 1 sene geçmiş olmasına rağmen, Italya, adaları geri vermekle mükellef tutulduğunu hala kabul etmekte ve bu taahhüdünü yerine getireceğini de beyan etmektedir.

Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran’ın, “Oniki Ada”yı konu alan kitabında ise bu mevzu uzun uzadıya incelenmiş ve izah edilmiştir.

Kısaltarak naklediyorum:

“Böylece Italya bu adaları işgal ederek adeta güneybatı Anadolu kıyılarını abluka altına alıyordu.(..) Fakat bu durum büyük devletlerin politikalarına tersti ve Italya bu devletlerden gelecek tepkileri yatıştırmak için ‘Türkiye’yi barışa zorlamak amacı ile Oniki Ada’yı işgal ettiğini, işgalin geçici olduğunu, barış yaptıktan sonra adaları Türkiye’ye geri vereceğini açıkladı.’ (..) Ingiltere’nin dışındaki diğer büyük devletler de bu işgale karşıydılar.(…) …Italya ile Osmanlı Devleti arasında 15 Ekim 1912’de Uşi Barış Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre Trablusgarp, Osmanlı hakimiyetinden Italyan hakimiyetine geçti. Buna karşılık Italyanlar da savaş sırasında işgal ettikleri Oniki Ada’yı boşaltacaklar ve Osmanlılara teslim edeceklerdi.(…) Fakat bu maddenin uygulanmasına fırsat kalmadan Balkan Savaşı patlak verdi. Balkan Savaşı’nda Türkiye’ye karşı savaşanlardan biri de Yunanistan’dı. Italya, Oniki Ada’yı boşalttığı takdirde bunların Yunanlılar tarafından işgal edileceğini öne sürdü ve adaları boşaltmadı. Türkiye de aynı endişeyi taşıdığı için Balkan Savaşı boyunca Oniki Ada’nın Italyan işgalinde kalmasına sessizce razı oldu ve antlaşma hükümlerine uyarak Italya’nın adalardan çıkması için baskı yapmadı. Bunun sonucu olarak da ‘geçici’ olarak başlayan Italyan işgali hayli uzun sürdü.”[9]

*

[9] no’lu dipnotta sözü edilen kitabın ilgili sayfaları…

***

Prof. Dr. Taşkıran, Oniki Ada’nın 1923’de hala Türk toprağı olduğunu ve fakat Lozan’da verildiğini ifade ediyor:

“Lozan’da düzenlenen barış görüşmeleri başlarken Oniki Ada’nın durumu bu şekildeydi. Yani Oniki Ada hala Italyanların Türklere geri vermeyi taahhüt ettikleri bir Türk toprağıydı. (…) Oniki Ada’nın durumu, Lozan’da görüşülen ve Mondros Mütarekesi’nden önce Itilaf Devletlerince işgal edilen ve Lozan’da çözüme kavuşturulacak diğer Türk toprakları gibi de değildi. Oniki Ada, çok daha önce işgal edilmiş, daha sonra işgalci ile müzakereler yapılmış, anlaşma sağlanmış ve adaların Türklere iadesi hukuki olarak yazılı bir şekilde teminat altına alınmıştı.(…) Türkiye [Lozan’da] önceden yaşadığı ve içinde bulunduğu şartlar gereği Oniki Ada ve diğer bazı adaların kesin surette kendisine verilmesi konusunda çok fazla ısrarcı olamamıştır.(…) Sonuçta, Lozan’da Oniki Ada Italya’ya bırakıldı. Antlaşmanın 15. maddesine göre Türkiye bu adalar üzerindeki her türlü hak ve hukukundan Italya lehine tamamen feragat etti.”[10]

*

[10] no’lu dipnotta bahsi geçen eserin ilgili sayfaları…

***

Prof. Fahir Armaoğlu da, “Türk Siyasi Tarihi” adlı eserinde, “Balkan Savaşı’nın patlak vermesi üzerine 18 Ekim 1912’de Italya ile Uşi Barışı’nı veya Uşi Antlaşması’nı (buna [1912’deki] Lozan Antlaşması da denir) imza etmek zorunda kalmasına rağmen, Osmanlı Devleti bu barış ile ne Trablusgarp’ı ve ne de Oniki Ada’yı Italya’ya terk etmemiştir. (…) Oniki Ada, 1923 Lozan Antlaşması ile Italya’ya bırakılmıştır.” der.[11]

*

[11] no’lu dipnotta sözü edilen eserin ilgili sayfaları…

***

Nitekim Lozan Antlaşması’nın 15. maddesinde adalar tek tek sayılarak, Türkiye’nin, adalar üzerindeki hukukundan Italya lehine feragat ettiği açıkça belirtilir:

*

Lozan Antlaşması’nın 15. maddesi…

***

Gördüğünüz gibi, böyle apaçık, sarih ve net bir gerçeği bile hiç utanmadan, kızarmadan çarpıtabiliyorlar. Varın gerisini siz düşünün.

Sonradan gerçekleri görenler ise, “Ama efendim Oniki Ada bizim, tamam, lakin zaten işgal edilmiş, nasıl geri alacaktık?” diye soruyorlar.

Biz de diyoruz ki;

Alamıyorsan da verme!

Azerbaycan vaktiyle işgal edilen Dağlık Karabağı geri alabilmiş miydi? Alamadı… Ama vermedi de… Işte şimdi geri alıyor!

Velhasıl siz siz olun ve bu;

Yalancılara
Dolancılara
Sahtekarlara
Düzenbazlara
Hokkabazlara inanmayın.

Belgeler burada…

Umarım bunların arkasından gidenler de bu yazdığımız yazılar vesilesiyle gerçekleri görürler ve yol yakınken bu yanlış yoldan dönerler.

.

**********

.

KAYNAKLAR:

.

[1] Ismail Hami Danişmend, Izahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, cild 4, Türkiye Yayınevi, Istanbul 1972, sayfa 395.

[2] Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, cild 9, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 1999, sayfa 286.

[3] Necdet Hayta, 1911’den Günümüze Ege Adaları Sorunu, Gazi Kitabevi, Ankara 2006, sayfa 64.

[4] Timothy W. Childs, Trablusgrap Savaşı ve Türk-Italyan Diplomatik Ilişkileri (1911-1912), (Tercüme eden: Deniz Berktay), Iş Bankası Yayınları, Istanbul 2008, sayfa 250.

[5] Timothy W. Childs, Trablusgrap Savaşı ve Türk-Italyan Diplomatik Ilişkileri (1911-1912), (Tercüme eden: Deniz Berktay), Iş Bankası Yayınları, Istanbul 2008, sayfa 280.

[6] Yaşar Ertürk, Adalar (Ege) Denizinde Türk-Yunan Mücadelesi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı, Istanbul 2008, sayfa 83.

[7] Yaşar Ertürk, Adalar (Ege) Denizinde Türk-Yunan Mücadelesi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı, Istanbul 2008, sayfa 89.

[8] Bilal N. Şimşir, Ege Sorunu – Belgeler – Cilt 2 (1913-1914), Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 1989, sayfa 10.

[9] Cemalettin Taşkıran, Oniki Ada, Babıali Kültür Yayıncılığı, 5. Baskı, Istanbul 2014, sayfa 106, 107.

[10] Cemalettin Taşkıran, Oniki Ada, Babıali Kültür Yayıncılığı, 5. Baskı, Istanbul 2014, sayfa 113-115.

[11] Fahir Armaoğlu, Türk Siyasi Tarihi, Kronik Yayınları, Istanbul 2017, sayfa 129, 126.

.

**********

.

Kadir Çandarlıoğlu

.

Paylaşım Şartı:

Paylaşmak istediğiniz bir yazı, görsel vs. varsa, alakalı yazıya gidin ve yukarıdaki adres çubuğunda görülen linki kopyalayıp paylaşmak istediğiniz yere yapıştırın. Yani YALNIZCA LİNK PAYLAŞIMINA MÜSAADE EDİYORUZ. Ayrıca yazının sonunda “facebook” veya “twitter”ın sosyal medya paylaşım butonları var. O butonlara tıklayarak da paylaşılabilir. Başka türlüsüne hiçbir surette rızamız yoktur.

*