Atatürk Döneminde Okullarda Darwinizm Okutuluyordu (Din dersleri ise kaldırılmıştı)
*
Resimleri orjinal boyutunda görmek için üzerlerine tıklayınız
Atatürk döneminde okutulan Tarih I kitabında “Hayatın Başlaması ve İnsanın Zuhûru”…
***
Hatırlanacağı gibi bir yazımızda, Atatürk döneminde okullarda din derslerinin kaldırıldığını belgelerle ortaya koymuştuk.[1] Başka bir yazımızda ise bunların yerine İslam’a taban tabana zıt muhtevaya sahip ders kitaplarının okutulduğunu ve M. Kemal’in ölümünden sonra da kaldırıldığını, söz konusu kitaplardan yaptığımız alıntılarla göstermiştik.[2] Bu yazımızda ise Prof. Dr. Zafer Toprak’ın “Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji” adlı kitabından konumuzla alakalı bir bölümü kısaltarak dikkatlerinize sunmak istiyoruz. Prof. Dr. Zafer Toprak, M. Kemal döneminde okutulan ders kitapları hakkında şu yorumu yapıyor:
“Darwin’in evrim kuramı tüm otuzlu yıllar boyunca ders kitaplarında yer alacak, bu arada din ve “Tanrı” konusu da tartışmaya açılacaktı.”[3]
Bu cümleden de anlaşılacağı gibi, M. Kemal döneminde okullarda “Evrim Teorisi” okutuluyordu. Zaten kendisi de “Tabiatın herşeyden büyük ve her şey olduğuna”[4], insanları tabiatın türettiğine[5] ve hayatın “herhangi bir doğa dışı etkenin karışması olmaksızın dünya üzerinde doğal ve zorunlu bir kimya ve fizik seyri sonucu”[6] meydana geldiğine inanıyordu.[7]
Neyse, sözü daha fazla uzatmadan Zafer Toprak’ın kıtabından yaptığımız alıntılarla sizi baş başa bırakalım:
Tarih I ve Tarihöncesi
30’lu yılların ders kitaplarının temeli, 1931 yılından itibaren birkaç baskısı yapılan ve Türk Tarih Tetkik Cemiyeti tarafından yazdırılan dört ciltlik tarih kitaplarıydı. Bu magnum opus’un bizi ilgilendiren ilk cildi “Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar”ı kapsıyordu. 1933 yılında ortaokul ve ardından ilkokullara uygun versiyonları da yayımlanacaktı. Otuzlu yıllarda ders kitaplarının kapağında yazarları yer almıyordu. Ancak, İnönü’nün iktidarı döneminde ders kitaplarının yazarlarının da belirtilmesi 30’lu yıllarda perde arkasındaki yazarlar hakkında bizlere ipuçları veriyordu. Örneğin Orta Okul İçin Tarih I, kitabının 1940’lı yıllardaki nüshalarının üzerinde yazar olarak Faik Reşit Unat [Yüksek Öğretim Genel Müdürü] yer alıyordu. 1933’te yayımlanan Ortamektep İçin Tarih I’in yazarı kitap kapağında belirtilmemişse de, kitap satırı satırına 1940’lı yıllarda basılanlarla aynıydı. Ancak önemli bir fark vardı: O da birazdan ayrıntılarıyla belirteceğimiz gibi 1940’lı yıllarda tarih kitapları artık Darwin’den, evrim kuramından ve “din-dışı” anlayıştan arındırılmış şekilde basılmaya başlanmıştı. Önce ana kaynağı ele alalım ve kademe kademe ders kitaplarına inelim.
Türk Tarih Tetkik Kurumu tarafından 1931’den itibaren basılan dört ciltlik tarih kitapları ilk evrede liseler için tasarlanmıştı. O tarihlerde ortaokullar için yeni tarih tezi doğrultusunda alternatif bir ders kitabı yoktu. Dört cilt Tarih ortaokullarda da okutuldu. 1933’ten itibaren ortaokullar için kısaltılmış versiyonları çıkmaya başladı. H. G. Wells’ten esinlenen Darwinist içerik, “Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar” adını taşıyan orta birinci sınıf kitabında somut olarak görülecekti. Anahtar sözcük ise “hayat zinciri’ydi. 1930’lu yıllarda, ilk, orta, lise, tüm ders kitaplarında yer alacak olan “hayat zinciri” evrim kuramının ta kendisiydi.
Atatürk döneminde okutulan Tarih Kitabı’nın Evrim ile ilgili bölümünde yer alan İnsan ve maymunun aynı türden geldiğini (!) gösteren resim: (solda) İnsan İskeleti, (sağda) ise Goril İskeleti yanyana…
***
*
Hayat Zinciri ve Evrim Kuramı
“Hayat zinciri”nin öyküsünü ana başvuru kitabı Tarih I’den izleyelim:
Tarih I’e göre, (…) Dünya, güneşten koparak oluşmuş, zamanla şeklini, görünümünü değiştirmiş, sürekli evrilerek bugünkü şeklini almıştı. Hayat ise, yeni yeni şekillenen yeryüzünün karalarında, denizlerinde ve havasında oluşmuştu. Tüm bu evrime “hayat zinciri” deniyordu. İlk yaşamın izleri yeryüzünün kabuğunu oluşturan kaya tabakalarında gözleniyordu. Bunlar hayatın kayıtlarını tutan “siciller”di. Bu sicillere göre en eski kayalarda yaşam belirtilerine rastlanmıyordu. Bunlar çok sonraları görülmeye başlandı ve küçük hayvan kabukları, deniz otlarının sapları gibi pek basit belirtilerdi. Ardından, bir, iki milyon yıl süren bir evrede denizlerde ilk balıklar ortaya çıktı. Bu evrede kara parçaları henüz yoktu. Hayat zincirinin ilk halkası sularda, sıcak, güneşli, sığ bataklık suda, çamur ya da kum üzerinde başladı. Oradan açık sulara, denizlere yayıldı. Hayatın ince, sulu çamur şeklinde ve “yarı hayat” halinde, doğal koşullar altında başlayarak ve çok yavaş bir şekilde, hayata özgü nitelikleri kazanmış olma olasılığı yüksekti. Ancak şunu kabul etmek gerekirdi; hayat doğanın dışından gelmemişti, doğanın üzerinde bir “âmil”in (yani Yaratıcının) eseri değildi. Hayat, tıpkı suyun buhar olması, bazı cisimlerin billura dönüşmesi, toprağın ısınması türünden bir doğa olayıydı. Hayat gerekli doğal nedenlerin bireşimiyle “kendiliğinden” oluşmuştu.
*
Yeryüzü ve Son Halka İnsan
Bir süre sonra yeryüzünün haritası kabaca bugünküne benzedi. İlk yaşamın başlangıcından bu evreye kadar geçen sürenin 60 ila 600 milyon yıl olduğu tahmin ediliyordu. Bu yeni devrin başlaması ile ilk kez yeryüzünde meralar ve ot yiyen hayvanlar oluştu. Hayvanların bir kısmı sürüler halinde bir arada bulunuyor, birbirleriyle temas kuruyorlardı. Birliktelikler toplumsal yaşamın ilk göstergeleriydi. Zamanla evrim süreci yaşandıkça bitkilerin ve hayvanların bugünküne benzeyenleri arttı. Günümüzün gelişmiş memeli hayvanları oluştu. Nihayet maymunlar görüldü. Bunları kuyruksuz maymunlar ve nihayet insan izledi. Böylece hayat zincirinin son halkasını insan oluşturuyordu. Hayat zincirine göre insan diğer memeli hayvanlar gibi, daha basit bir sınıfa ait cetlerden geliyordu. Büyük maymunlarla insanın ortak cetleri vardı.
Türk Tarih Tetkik Cemiyeti tarafından yazdırılan dört ciltlik tarih kitapları örnek alınarak 1933 yılından itibaren ortaokul ve ardından ilkokul kitapları çıkarılacaktı. Ortamektep İçin Tarih I kitabında, mağara devri insanları renkli olarak basılmıştı…
***
Orta ve İlkokulda Darwinizm
1933 yılından itibaren yayımlanan ortaokul versiyonlarında Tarih I’deki bilgiler ana hatlarıyla yer alıyor, pedagojik bir üslupla, daha anlaşılır bir dil kullanılıyordu. Konu başlığı yine “hayat zinciri” idi. Hatta konu bir resimle de ifade ediliyor, sol aşağıdan sağ yukarıya doğru denizde yaşayan “iptidaî hayvanlar”, “balıklar”, “hem denizde hem karada yaşayan hayvanlar”, “yerde sürünen hayvanlar”, “kuşlar”, “memeliler”, ve en üstte “insan” resmediliyordu.
Resmin altında “hayat zinciri” ifadesi yer alıyordu. İlkokullarda ise “hayat zinciri” tarih kitaplarının sayfa sayısıyla sınırlıydı. İlkokul beşinci sınıf kitabında insanın oluşumu şu satırlarda ifadesini buluyordu:
“Geçen yıl okunan tarih derslerinde dünyanın ve üzerindeki ot, hayvan ve insanların bir halde kalmadıkları görülmüştü. Bunlar yavaş yavaş değişiyor, aradan uzun zamanlar geçince büsbütün başka biçimlere giriyorlar. Çok, çok uzun zamanlar içinde dünyanın karaları, denizleri değişmiş, eski otlar, hayvanlar yerine yavaş yavaş yeni cinsleri geçmiş, insanımsı maymunlardan sonra da insanlar meydana çıkmıştır. Lâkin değişiklikler bundan sonra büyümüş ve çabuklaşmıştır. Çünkü insan, hayvanlardan farklı olarak, düşünebiliyor; denemeler yapabiliyor; her şeyi karşılaştırarak kendisi için güzel, çirkin, iyi, fena, büyük, küçük, faydalı, zararlı olan şeyleri ayırt edebiliyor; düşünüşüne göre gittikçe daha iyi ve güzel yiyecek, giyecek, yatacak ve barınacak yer elde ediyor.”[8]
Hayat zinciri: İptidaî hayvanlar, balıklar, hem denizde hem karada yaşayan hayvanlar; yerde sürünen hayvanlar, kuşlar, memeliler ve insan. (M. Kemal’in talimatıyla tercüme edilen kitaptan: Herbert George Wells, Cihan Tarihinin Umumî Hatları, 5 cilt, Maarif Vekâleti [Eğitim Bakanlığı], Devlet Matbaası, İstanbul 1927-1928.) M. Kemal, Nutuk’ta, Herbert George Wells’in bu kitabından da bahsetmektedir. Nutuk’ta, Wells’in mütalaalarına yer verdikten sonra şöyle devam ediyor: “Efendiler, bütün insanlığın görgü, bilgi ve düşüncede yükselip olgunlaşması, Hristiyanlığı, Müslümanlığı, Budizmi bir yana bırakarak basitleştirilmiş ve herkes için anlaşılacak duruma getirilmiş saf ve lekesiz bir dünya dininin kurulması ve insanların, şimdiye kadar kavgalar, çirkeflikler, kaba istek ve iştahlar arasında bir sefalethanede yaşamakta olduklarını kabul ederek, bütün vücutları ve zekâları zehirleyen zararlı tohumları yok etmeye karar vermesi gibi şartların gerçekleşmesini gerektiren «birleşik bir dünya devleti» kurma hayalinin tatlı olduğunu inkâr edecek değiliz.”[9] 1927 tarihinde dile getirilen bu sözlerden sonra okullarda din derslerinin aşama aşama kaldırılıp yerine “Darwinizm”in yani “Evrim Teorisi”nin okutulmaya başlanması elbette tesadüf değildir. Böylece M. Kemal’in, “Müslümanlığı bir yana bırakalım” sözüyle ne demek istediği kendiliğinden ortaya çıkmış oluyor. M. Kemal’in bu sözlerini başka bir yazımızda değerlendirmiştik. Bakınız; http://atomic-temporary-34931856.wpcomstaging.com/2012/07/16/muslumanligi-bir-yana-birakmak-ne-demek-m-kemal-ataturk-nutukta-ne-demek-istedi/
***
[9] no’lu dipnot ile ilgili… Nutuk’ta M. Kemal’in “Müslümanlığı bir yana bırakalım” sözü ve H.G. Wells’in tarih kitabına yaptığı gönderme…
Ayrıca, Nutuk’ta geçen “şerait” kelimesi “şartlar” anlamına gelmektedir ve “şeriat” ile karıştırılmamalıdır.
***
Zafer Toprak’ın kitabından devam ediyoruz:
Otuzlu yıllar Türkiyesi bir anlamda kültür devrimini yaşamıştı. Cumhuriyet yurttaşını oluşturmak için onu geçmişten koparmak, ona yeni değerler kazandırmak gerekiyordu. Bağnaz görüşlerin çözülüşü insanın kendi evrimiyle yakından ilgiliydi. Bu nedenle tarihin başlangıç noktası insanın ta kendisiydi. Otuzlu yıllarda ilk, orta, lise tarih kitapları Darwinist ve evrimci kuram ışığında insanın soyağacı üzerine bilgilerle başlıyordu. Bu anlayış Atatürk’ün önderliğinde oluşturulan Türk Tarih Tezi sayesinde gerçekleştirilmişti. Gazi’nin ölümü ertesi Darwinist evrime yönelik bilgiler rafa kaldırıldı. Hayat zinciri tarih kitaplarından silindi.
Artık insan biyolojik bağlamda “statik” olarak algılanmaya başlanıyordu. Bundan böyle evrim biyolojik olmaktan çıkıyor, kültürel ve toplumsal alana hasrediliyor; insan bedeni dışında maddi yaşam, toplum ve çevreyle bağlantılandırılıyordu.
Yukarıda belirttiğimiz üzere, Faik Reşat Unat’ın 1933 yılında derlediği ortaokul kitabında “hayat zinciri” yer almış, insanın evrim sonucu bugünlere ulaştığı belirtilmişti. Aynı yazarın 1940’lı yılların başında yayımlanan ve yine Orta Okul İçin Tarih I başlığını taşıyan kitabı “İnsanlığın ilk zamanları” ile başlıyordu. Ancak, bundan böyle “hayat zinciri” ders kitabından silinmişti.
Bu bölümün ilk konusu “insanların geçirdiği devirler”di. Konu ikiye ayrılmıştı: 1) Tarihten önceki zamanlar, 2) Tarih zamanları. Tarihten önceki zamanlarda, kitaba göre, artık insan fiziki bağlamda bugünkünden farksızdı, insan korunmak, ihtiyaçlarını elde etmek için kullandığı araçlara göre bir zamanlamaya uğruyordu. Bunlar, Kaba Taş, Yontma Taş, Cilâlı Taş ve Maden [bakır, tunç ve demir] devirleriydi ve insanın uygar yaşam ve sanata doğru yükselirken basıp geçtiği basamaklardı. Her devirde öncekinden daha üstün bir ilerleme vardı. Ancak bu kültürel alana özgüydü; maddi yaşamla bağlantılıydı.
Benzer durum lise kitaplarında da, daha 1939 yılında belirgin bir biçimde gözleniyordu. Atatürk’ün ölümünden birkaç ay sonra yayımlanan Şemsettin Günaltay’ın Lise Kitapları Tarih I kitabı insanın evrimine ve “hayat zinciri”ne yer vermeksizin “Prehistorik (Tarihöncesi) Çağ’ın Devirleri” ile başlıyordu. Bu devirler Taş Devri, Paleolitik Devir, Kalkolitik Devir’di.[10]
40’lı yıllarda fizik antropolojinin kaderini Darwin de paylaşacak, fizik antropolojiden kültürel ve toplumsal antropolojiye geçilirken, evrim kuramı da bir kenara bırakılacaktı.
Kırklı yıllarda otuzlara oranla ders kitaplarında gözlenen bir başka değişiklik “ülûhhiyet”le (Tanrılık sıfatı) ilgiliydi. Türk Tarih Tetkik Cemiyeti’nin Tarih I kitabında “Ülûhiyyet mefhumunu bulan, bu mefhumun sırlarını keşfeden ve bugün dahi keşfetmeye devam eden, insan zekâsıdır” deniyordu. Bir başka deyişle Tanrı insan zekâsının ürünüydü.
1933 baskısı Ortamektep İçin Tarih I kitabında bu görüş daha anlaşılır bir üslupla ifade edilecekti: “İlk Düşünceler” ve “Dinde Korku ve Umudun Yeri”, “Yıldızlar ve Mevsimler” ve “Uydurma Hikâyeler, Hurafeler, Din Nasıl Doğdu” alt başlıklarını içeren “Düşünmenin Doğuşu” bölümünde “Tanrıyı bulan, bunun sırlarını açan ve bugün hâlâ açmağa çalışmakta olan insan zekâsıdır” satırları yer alacaktı. Bu bölümde din anlayışının nasıl bir evrim geçirdiği antropolojik veriler ışığında ele alınıyordu.[11]
Atatürk’ün ölümünden sonra tüm bu kaydettiğimiz bilgileri içeren “Düşünmenin Doğuşu” bölümü ders kitaplarından atıldı. Tarih olaylar manzumesine dönüştürüldü.[12]
Zafer Toprak’tan yaptığımız alıntı burada sona erdi. Son sözü biz söyleyelim:
Bir insan dinsiz olabilir, hatta ateist de olabilir, ancak hiç kimsenin, Müslüman evlatlarını ateist yapmaya hakkı yoktur. Buna M. Kemal de dahil.
.
**********
.
KAYNAKLAR:
.
[1] Din derslerini ve İmam Hatipleri M. Kemal Atatürk kaldırmıştı:
[2] Atatürk döneminde ve onun ölümünden sonraki dönemde okutulan ders kitaplarının bir mukayesesi için bakınız;
[3] Zafer Toprak, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, İstanbul 2012, sayfa 362.
[4] Atatürk’ün manevi kızı Prof. Dr. A. Afetinan, M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları Medeni Bilgiler (Türk Tarih Kurumu) kitabından naklen; Atatürk ve Hukuk, Yargıtay, 130. Yıl Armağanı, Yargıtay Yayınları no: 27, Yargıtay Birinci Başkanlığı Yayın İşleri Müdürlüğü, Pan Matbaacılık, Ankara 1999, sayfa 312.
[5] Mustafa Kemal Atatürk, Havacılık Hakkında Konuşma, 3 Mayıs 1935. 4 Mayıs 1935 tarihinde Ulus gazetesinde de yayınlanmıştır.
Ayrıca bakınız: Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Bugünkü dille yayına hazırlayanlar: Prof.Dr. Ali Sevim, Prof.Dr. M.Akif Tural, Prof.Dr. İzzet Öztoprak.
[6] [1930]. Prof. Dr. A. Afetinan (Atatürk’ün manevi kızı), Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, sayfa 267. Prof. Dr. A. Afetinan (Atatürk’ün manevi kızı), Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, 8. Baskı, (Yeni Baskıyı Hazırlayan Arı İnan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009, sayfa 382.
[7] M. Kemal Atatürk’ün inancı hakkında daha fazla malumat için bakınız; http://atomic-temporary-34931856.wpcomstaging.com/2012/04/30/ataturk-ve-din-ataturk-ve-islam-ataturk-ateist-mi-kemal-ataturk-musluman-mi-ataturk-tabiata-mi-tapiyor/
Ayrıca bu konuda Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu ile yapılmış bir mülakat için bakınız;
http://atomic-temporary-34931856.wpcomstaging.com/2012/09/05/ataturk-ile-ilgili-bilinmeyenler/
[8] İlkokul Kitapları – Tarih V. Sınıf – Türk Tarih Kurumu tarafından yazılmış olan tarih kitapları esas tutularak ilkokulların beşinci sınıfları için Kültür Bakanlığı’nca yazdırılmıştır. Devlet Matbaası, İstanbul 1938, sayfa 5.
[9] M. Kemal Atatürk, Nutuk, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, 9. Baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969, cild 2, sayfa 713.
M. Kemal’in bu sözlerini başka bir yazımızda değerlendirmiştik:
[10] Şemsettin Günaltay, Lise Kitapları Tarih I, Maarif Matbaası, İstanbul 1939.
[11] Ortamektep için Tarih I, Devlet Matbaası, İstanbul 1933, sayfa 21-23.
[12] Zafer Toprak, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, İstanbul 2012, sayfa 362 ve devamı.
.
**********
.
Kadir Çandarlıoğlu
.
**********
.
Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:
*
Belgelerle Gerçek Tarih 
Bir Cevap Yazın