CHP ve Atatürk’ün Içki Masrafları veya Israfları! (Şok Belgelerle)

*

Bu yazı parantezler, yazının sonundaki ekonomi kısmı ve bazı bahisleri kısaltmak için yapılan ufak değişiklikler haricinde tamamen gazeteci Murat Bardakçı’nın “Atatürk’ün Mutfağı” adlı kitabından alıntılanmıştır. Bardakçı bu kitabı, özel izinle çalışma imkanı bulduğu ve araştırmacılara kapalı olan “Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi”nden elde ettiği belgelerin sadece bir kısmını kullanarak hazırlamıştır. Bu kitapta bulunmayan bize ait başka belge ve bilgileri ise yazıya ilave etme lüzumu duymadık. Belki ileride paylaşacağımız bir makalede kullanabiliriz.

Yazıda ortaya konulan masrafların neye tekabül ettiği, ortalama kaç memur maaşına denk geldiği ve dolayısıyla israfın boyutları hakkında bir fikir vermesi bakımından hemen belirtelim ki, o dönem ortalama memur maaşları 30-40 TL civarındaydı. Maarif, yani Eğitim Müdürleri dahi sadece 40 TL maaş alabiliyorlardı. Buna dair M. Kemal imzalı birkaç kararname örneği verelim:

*

M. Kemal imzalı kararnameler… Maarif Müdürü maaşı 40 TL…

***

Yazıyı okurken bu bilgiyi hep aklınızda bulundurun. Insanı hayretten hayrete sevk eden, yürek yakan ve hatta yüz kızartan belgeleri okumaya hazırsanız hemen başlayabiliriz…

Ankara’da 1926 Eylül’ünün son haftasında bir grupla beraber Yeni Sinema Bahçe ve Bar’ına giden M. Kemal, beheri (her biri) 20 liradan 17 şişe Cordon Rouge şampanyası, 4 duble konyak ve yedi adet sandviç bedeli olarak yüzde on istihlak vergileri dahil 426 lira ödemişti.[1]

*

M. Kemal’in [1] no’lu dipnotta bahsi edilen 426 liralık (yani 14 memur maaşı tutarındaki) siparişi: 20 liradan 17 şişe Cordon Rouge şampanyası ve 4 duble konyak…

***

20 Mayıs 1926’da gittiği Bursa’da 13 Haziran’a kadar kalan M. Kemal için bir ara Istanbul üzerinden ilave meşrubat getirilmesi icap edince içkilerin bedeli olan 296 lirayı Istanbul’daki resmi makamlar ödemiş ve Çankaya’nın o sırada Daire müdürü olan Hasan Rıza Bey, yapılan masrafı 16 Mayıs’ta Iş Bankası vasıtasıyla Istanbul Polis Müdürü Ekrem Bey’e havale etmiş ve faturaların Ankara’ya yollanmasını istemişti.[2]

*

[2] no’lu dipnotta sözü edilen belge…

***

M. Kemal’in sofrasının değişmez içkisi olan rakı genellikle Galata’daki Dimitrakapulo Biraderler’den alınır, daha ziyade üç yıldız fevkalade düz rakı, yani anasonsuz rakı olan duziko tercih edilirdi. Önceleri şişelenmiş şekilde ama okka ile satılan rakı daha sonra 50, 140 yahut 600 gramlık şişeler halinde getirildi. Çankaya için satın alınan mikdar her defasında değişir, 200 şişeye kadar sipariş verildiği olur ve şişeler sandıklar içerisinde gönderilirdi. Ankara’dan Istanbul’a yahut Istanbul’dan Ankara’ya gidecek olan içkiler yine sandıklara konur ve trenle, bazen de polis vasıtası ile yollanırdı. Rakının temin edildiği mağazaların başında gelen ve arada bir yiyecek ve temizlik malzemeleri de alınan Dimitrakopulo’ya ödemeler zamanında yapılıyordu fakat nadir de olsa aksamalar yaşanmıştı: 27 Nisan ve 11 Haziran 1933’te on sandık müskirat (içki) alınmış, 568 liralık fatura bir ay boyunca ödenmediği için Dimitrakopulo Biraderler (Andon ve Dimitri) 13 Temmuz’da o sırada Dolmabahçe Sarayı’nda bulunan Hasan Rıza Bey’e ‘Evvela mahsus selamlarımı iblağ eder, hatır şerefinizi sual ederim efendim. Beyefendi, bugünlerde elimiz darda olduğundan mümkünse alacağımız olan TL 568’sının tesviyesini (ödenmesini) rica eder, bilvesile ihtiramat-ı faikamı takdim eylerim efendim’ yazan bir mektup göndermiş ve nazik bir üslupla alacağını istemişti.[3] (Okurken Devletim adına utandım: Kadir Çandarlıoğlu)

*

[3] no’lu dipnotta görülen fatura ve mektuplar… Elin Dimitri‘si, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Cumhurbaşkanlığı’na “568 lira tutan 1 aylık içki borcunuzu ödeyin!” diye telgraf çekiyor… Yüz kızartıcı bir durum…

***

M. Kemal’in şahsi harcamalarının kaydedildiği bir defterden 1927 senesi Ocak ayında satın alınan içkilerin listesi ile mikdarlarını ve ödenen meblağları naklediyorum. Yani sadece 1 aylık:

1 Ocak: 10 şişe viski, 5 şişe konyak. 106,25 TL.
6 Ocak: Muhtelif likörler ve konyak. 83,8 küsur TL.
9 Ocak: Bira, rakı, konyak. 49 TL.
11 Ocak: 6 şişe konyak, Hamursuz rakısı. 64,25 TL.
16 Ocak: 50 şişe Nekdar rakısı, 1 sandık bira. 93 TL.
18 Ocak: 12 şişe beyaz şarap, 6 şişe konyak. 36 TL.
23 Ocak: 6 şişe konyak, 1 sandık bira. 38 TL.
24 Ocak: Nekdar rakısı. 16,8 TL.
26 Ocak: 12 şişe viski, 12 şişe siyah şarap, 70 şişe rakı. 230,6 TL.
29 Ocak: 4 şişe konyak, 12 şişe beyaz şarap. 31 TL.

TOPLAM 748,7 TL.[4]

(Unutmayalım: Ortalama memur maaşları 30 TL idi. 748,7÷30 = 24,9566667. Yani 1 aylık içki masrafı 25 memur maaşı tutuyor)

Şubat 1932 senesinin ilk haftasına ait bir liste:

2 Şubat: 18 şişe bira, 6 şişe rakı, 2 şişe şarap.
3 Şubat: 1 şişe rakı, 5,5 kilo rakı (kilo ile satılan bir rakı türü), 6 şişe bira.
4 Şubat: 2 şişe rakı, 18,5 şişe rakı (kg olmalı), 7 şişe bira, 1 şişe konyak.
5 Şubat: 12 şişe bira, 2 şişe rakı, 12 şişe rakı (listede ayrı ayrı yazılı), 1 şişe konyak.
6 Şubat: 4 şişe bira, 16 şişe rakı, 10 şişe rakı.
7 Şubat: 3 şişe bira, 2 şişe rakı, 10 şişe rakı.[5]

1 haftada toplam; 50 şişe bira, 85 şişe rakı, 2 şişe konyak, 2 şişe şarap.

29 Ocak ile 4 Haziran 1933 arasında 7787 lira 61 kuruş tutarında şampanya ve viski alındığı, CHP’ye gönderilen 133 sandık şampanya ile 4 sandık viski ve Ismet Inönü’ye yollanan 12 sandık şampanya ile 5 sandık viskiye 5547 lira 24 kuruş verildiği kayıtlıdır.[6]

Bir diğer belgede de, 1934 Temmuz’u ile Kasım’ı arasında şampanya, viski ve rakıya Özel Kalem’in 3141 lira 54 kuruş, aynı senenin Eylül’ünde de CHP için alınan 83 sandık şampanya ile 4 sandık viskiye de 3394 lira 44 kuruş ödendiği kayıtlıdır.[7] 27 Mart 1935’te 157 liralık viski alınmış.[8] 5 Ekim 1935’te, Dışişleri’ne gönderilen 2 sandık şampanya ile 1 sandık viskiye 117 lira ödenmiştir.[9]

*

[7] no’lu dipnot ile ilgili belge…

***

Çankaya, Reisicumhur’un (M. Kemal’in) şahsı için Inhisarlar Idaresi’ne, yani Tekel’e, her sene için 100 sandık şampanya ile 100 sandık viski getirtiyordu. Inhisarlar Umum Müdürü 10 Ekim 1935’te Çankaya’nın özel kalemine gönderdiği yazıda Cumhurbaşkanlığı’nın talimatı ile 100 sandık Cordon Rouge şampanya ile 100 sandık siyah etiketli Johnny Walker marka viski getirildiğini hatırlatıyor, bunların çoğu talep üzerine Ankara’ya gönderildikleri için ellerinde 14 sandık şampanya ile 3 sandık viski kaldığını söylüyor ve bir sonraki sene ne kadar şampanya ile viskiye ihtiyaç duyulacağının bildirilmesini rica ediyordu.[10]

Genel Sekreter Hasan Rıza Bey ertesi gün verdiği cevapta Atatürk’ün şahsı için bir sonraki sene de aynı marka şampanya ile viskiden yine 100’er sandık getirtilmesini istedi.[11]

*

[11] no’lu dipnotta sözü edilen belge:

“Atatürk’ün şahsı için bu sene de, geçen yıl olduğu gibi, 100 sandık siyah etiketli Coniwoker (Johnnie Walker) markalı viski ile 100 sandık Kordonruj (Cordon Rouge) markalı şampanya ısmarlanmasını saygılarımla dilerim.
Genel Sekreter”

***

Konya Milletvekili ve CHP Umumi Idare Heyeti Muhasip Üyesi Kazım Hüsnü Bey, 9 Eylül 1933’te M. Kemal’in Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza Bey’den, verilecek 10. Yıl Balosu için Tekel’den 1300 şişe şampanya ve 4 sandık viski teminini rica ediyordu:

“Cumhuriyet’in onuncu yıldönümü münasebetiyle fırkamız (partimiz: CHP) tarafından verilecek baloda sarfedilmek üzere her sene olduğu gibi bu sene için de 1300 şişe şampanya ile 4 sandık viskinin şimdiden Inhisarlar Idaresi’ne taraf-ı alilerinden sipariş verilmesini ve neticeden malumat ita buyurulmasını rica ve arz-ı hürmet eylerim efendim.”[12]

*

[12] no’lu dipnot ile alakalı… CHP balo icin 1300 şişe şampanya ile 4 sandık viski sipariş ediyor…

Yetim hakkı!

***

Kazım Hüsnü Bey 11 Ekim’de Hasan Rıza Bey’e tekrar yazıyor, 106 sandık şampanya ile 4 sandık viskiyi aldıklarını ama bunların yetişmeyeceğini söyleyip 300 şişe şampanya daha istiyordu.[13]

Ertesi senenin 12 Eylül’ünde, Elazığ Milletvekili Hasan Tahsin Bey de o yıl verilecek Cumhuriyet Balosu için Hasan Rıza Bey’den Tekel’e 1000 şişe şampanya ve 4 sandık viski sipariş edilmesini rica ediyor,[14] CHP Genel Sekreteri ve Kütahya Milletvekili Recep Peker 9 Ekim 1935’te yine Hasan Rıza Bey’den 1935 balosu münasebetiyle şampanya ve viski talebinde bulunuyor ama içkilerin markalarını da yazıyordu:

“Cumhuriyet’in on ikinci yıldönümünde partimiz (CHP) tarafından verilecek balo için her yıl olduğu gibi gümrüksüz olarak 750 şişe Kordon-Ruj (Cordon Rouge) marka şampanya ile 48 şişe John Worker markalı viskinin tarafınızdan Inhisarlar Idaresi’ne ısmarlanmasını diler, sevgilerimi sunarım.”[15]

Aynı senelerde, Inhisarlar Idaresi’nden, yani Tekel’den müdafaa vergisi ödenerek viski alındığı da olurdu. 23 Aralık 1934’te Inhisarlar Idaresi’nin Istanbul’daki umum müdürlüğünden şişe başına 303 kuruştan 4 sandık, yani 48 şişe viski alınmış ve beher şişe için 25 kuruş vergi dahil 157 lira 44 kuruş, [16] 27 Mart 1936’da da yine aynı yerden 36 şişe Cordon Rouge şampanyaya 96 lirası vergi olmak üzere 117 lira ödenmişti.[17]

Ankara’daki Onuncu Yıl törenlerine katılan Sovyetler Birliği heyetine verilecek ziyafetlerde ikram edilmek üzere 1933 Ekim’inin başlarında dışarıdan 50 kilo hayvar getirtildi. Sipariş 29 Ekim’den birkaç gün önce Istanbul gümrüğüne geldi, 17 Ekim 1933’te yayınlanan bir hükümet kararnamesi ile gümrükten gümrük ödemeden çıkartılıp Rus misafirlere ikram edildiler![18]

*

Peki “ülkenin ekonomik vaziyeti nasıldı” diye merak ediyorsanız, bunu da dönemin Cumhuriyet gazetesinden okuyalım:

*

24 Ocak 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesi: Sadece Istanbul’da ve sadece 1 senede 3359 çocuk açlıktan ölüyordu…

***

CHP Tek Parti Dönemi’nde 20 milyon nüfusun sadece 2 milyonu elektrik kullanabiliyordu. Nüfus başına enerji istihsal miktarı 29 kilovat saat (kWh) idi, bu rakam o yıllarda Filistin‘de 131‘di. Yani sandıklar dolusu viski, rakı, şampanya, konyak ve biranın sipariş edildiği CHP Türkiye’si, bu hususta Filistin’den bile geri kalmıştı. Bunu biz değil, CHP Milletvekili Necdet Yücer Meclis kürsüsünde söylüyordu:

*

Almanya’nın Leipzig Üniversitesi’nde “Iktisat” doktorası yapmış olan CHP Çorum Milletvekili Necdet Yücer‘in konuşması meclis zabıtlarına böyle geçmiştir. (Kaynak: TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 8, Içtima 37, Cild 24, 1 Şubat 1950, sayfa 5)

***

Bilmem başka söze hacet var mı? “Atatürk’ün Çankaya sofrası bir akademiydi” diyenlere ithaf olunur…

.

**********

.

KAYNAKLAR:

.

[1] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01024481, 01024481-1 ve 2.

[2] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01024722-68 ve 69.

[3] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01025888 ve 01025888-8.

[4] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01024770-8.

[5] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01016159-63 ile 76 arası.

[6] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015510-10.

[7] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015509-1.

[8] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015510-4.

[9] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015510-2 ve 3.

[10] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015511-1.

[11] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015511.

[12] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015502-18.

[13] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015502-15.

[14] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015509-3.

[15] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015512-1.

[16] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015510-5.

[17] Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge no: 01015510-7.

[18] Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Belge no: 30-18-1-2/40-71/20.

[19] Murat Bardakçı, Atatürk’ün Mutfağı, Turkuvaz Kitap, Istanbul 2022, sayfa 138-140, 161-174.

.

**********

.

Kadir Çandarlıoğlu

https://www.instagram.com/kadir_candarlioglu_gercektarih

https://instagram.com/belgelerlegercektarihcom

.

Paylaşım Şartı:

Paylaşmak istediğiniz bir yazı, görsel vs. varsa, alakalı yazıya gidin ve yukarıdaki adres çubuğunda görülen linki kopyalayıp paylaşmak istediğiniz yere yapıştırın. Yani YALNIZCA LİNK PAYLAŞIMINA MÜSAADE EDİYORUZ. Ayrıca yazının sonunda “facebook” veya “twitter”ın sosyal medya paylaşım butonları var. O butonlara tıklayarak da paylaşılabilir. Başka türlüsüne hiçbir surette rızamız yoktur.

*