Dr. Nihat Reşat Belger Ingiliz Ajanı mıydı? Atatürk’ü o mu Zehirledi?

*

***

Rıfat N. Bali’nin kaleme aldığı “Satvet Lütfi Tozan” biyografisinde M. Kemal’in hekimleri arasında yer alan Dr. Nihat Reşat Belger’in “A.H. 206” kod adlı Ingiliz ajanı olduğu iddia ediliyor.[1]

Bu bilgiyi öğrenen bazı kemalistler, yeni bir “komplo teorisi” ortaya atmakta gecikmedi… Onlara göre M. Kemal’i bu ingiliz ajanı zehirlemiştir. Tamam da… Mesele o kadar da basit değil… Peki delil? Kemalistlere göre delile melile gerek yok, onun bir “ingiliz ajanı” olması kafi.

Fakat söz konusu kaynakta Nihat Reşat’ın “double agent” yani “çift ​​taraflı ajan” mı olduğu, M. Kemal’in temsilcisi olarak mı vazife aldığı, yoksa gerçekten sadece Ingiliz çıkarları için mi çalıştığı hususunda en ufak bir malumata rastlanmaz. Halbuki onun M.Kemal’in bilgisi dahilinde Ingiliz devlet adamları hatta üst düzey Istihbarat elemanlarıyla irtibat kurduğunu biliyoruz. Birazdan bunun belgelerini vereceğim.

Her ne kadar meslektaşı Dr. Veli Behçet Kurdoğlu onun hakkında; “Haris, namussuz bir adamdır. I.Dünya harbinde düşmanların Çanakkale siperlerine attıkları bozguncu beyannameleri Türkçe’ye tercüme etmiş ve öylece basılmıştır. Vatan hainidir.”[2] demiş olsa da, Dr. Kurdoğlu’nun kendisi de bir masondu.[3] Hürriyet Locası’na bağlıydı. Ne demişler; tencere dibin kara, seninki benden kara…

Mason Dr. Kurdoğlu böyle diyor lakin Dr. Nihat Reşat’ın Milli Mücadele’ye büyük hizmetler sağladığına dair elimizde çok sayıda bilgi ve belge mevcuttur.

Hizmetlerinin sadece küçük bir kısmının anlatıldığı bir makaleden naklediyorum:

“Osmanlı aleyhine yapılan propagandaları engellemek için Itilaf Devletleri’nin Yunan işgali ile ilgili raporunu ve aynı zamanda Yunanlıların Izmir ve çevresinde yaptıkları mezalimi anlatan “Izmir’de Rumlar: Vahşet ve Zulümlerine Dair Yeni Deliller” başlıklı kitabını yayınlamıştır. Fransızca olarak beş bin adet basılan bu kitabı barış konferansı delegelerine, gazetecilere, Ingiltere ve Fransa Millet Meclislerine ve Senatolarına dağıtmıştır. (…) Lozan sonrasında Türkiye’ye dönen Belger burada eski görevine dönmesi mümkün olmayınca tekrar Paris’e dönerek hekimlik yapmış ve eğitimine devam etmiştir. 1936 yılında kendi deyimiyle Atatürk onu hatırlayıncaya kadar Paris’te kalmıştır. 1936 yılında Atatürk’ün çağrısıyla Türkiye’ye dönmüştür.”[4]

*

Dr. Nihat Reşat’ın [4] no’lu dipnotta sözü edilen Fransızca eserinin kapağı ve “Içindekiler” kısmı…

***

Dahası, kemalist Prof. Sina Akşin’in “Istanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele” adlı eserinin ikinci cildinde, Dr. Nihat Reşat’ın da aralarında bulunduğu bir grubun; “Batı’daki devlet adamlarını, yüksek memurları ve kanaat önderlerini Türkiye lehine etkilemek için yoğun bir faaliyet” sürdürdükleri belirtilir.[5]

Prof. Gotthard Jaescke ise bu hususta biraz daha tafsilata girer:

“Bununla birlikte Ahmet Rıza, Ahmet Rüstem (Bilinski), Galip Kemali (Söylemezoğlu), Hüseyin Ragıp (Baydur), Cami (Baykurt) (Izmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti), Dr. Nihat Reşat (Belger) ve başkalarının Avrupa’da ve özellikle Fransa ve Italya’da, Türkiye’nin hemen hemen yalnızlığa terkedildiği bir zamanda, Rumlarla Ermenilerin türlü propaganda yazılarına karşı gösterdikleri direnişin etkisi küçümsenmemelidir.”[6]

Tarihçi Prof. M.Tayyib Gökbilgin’in bu mevzuya dair yazdıklarını da alalım:

“Ekim (1919) ortasında Avrupa’dan yurda dönen Doktor Nihat Reşad Bey Darülfünun salonunda, Avrupa’da aleyhimizde yapılan propagandalar hakkında bir konferans vermişti. Bütün harp yıllarını Paris’te geçiren ve mütarekeden beri bizim hakkımızda söylenenleri, propagandaları ve bunların neticelerini iyice bilen hatip, Fransız milletinin bütün husumetinin Almanya ve Avusturya’ya münhasır bulunduğunu, Türklerden bahsolunduğu vakit, bizi Alman ve Avusturyalılar tarafından iğfal edilmiş gibi telakki ettiklerini izah etmiş”tir.[7] Bu olumlu kanaatin oluşmasında hiç şüphesiz onun da payı vardı.

Istanbul’daki Ingiliz işgal gücü genel karargahınca, 22 Kasım 1921’de hazırlanan ve kemalist Prof. Dr. Salahi Sonyel tarafından nakledilen; “Ulusçu Ordu’nun Istanbul ve Batı Avrupa’dan sağladığı yardım” başlıklı uzunca bir raporda, Dr. Nihat Reşat’ın Milli Mücadele’ye silah ve mühimmat gönderme faaliyetlerinden de bahsedilir:

“Paris’teki Türk kuruluna bağlı bulunan Nihat Reşat, 27 Ekim’de, Istanbul’daki Fransız Yüksek Komiserliği aracılığıyla, Faik Sabri’den Ulusal Savunma Bakanlığı’na bir öneri gönderiyordu. Bu öneriye göre, çok sayıda süngülü silah ve her silah için 1000’er mermi, Inebolu’da Ulusçulara teslim edilebilecekti.”[8]

Şimdi de kemalist diplomat Bilal Şimşir’in konunun kahramanıyla ilgili ifadelerini görelim:

“Savaş yıllarında Ankara’nın adeta yarı resmi temsilcisi gibi çalışmıştı. Kendisine çeşitli özel görevler de verilmişti. Büyük Zafer’den hemen sonra, Mudanya Mütarekesi arifesinde de özel görevle Londra’ya yollanmıştı. Ingiliz devlet adamları, siyasi partiler ileri gelenleri ile görüşmeler yapmıştı. Resmi sıfatı yoktu; ama kendisine Ankara Hükümetinin Londra Temsilcisi gözüyle bakanlar vardı.”[9]

Yani bir nevi Ankara Hükümeti’nin “Londra ve aynı zamanda Paris Istihbarat Bürosu Şefi”ydi diyebiliriz. Bundan dolayı olsa gerek Istanbul Hükümeti’nin temsilcisi Reşit Paşa, kendisine Mayıs 1921’de müracaat eden Ingiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon’a, Ankara ile irtibatını Dr. Nihat Reşat üzerinden kurmasını tavsiye edecektir.[10]

Ulaşabildiğimiz Ingiliz belgelerinde Nihat Reşat hakkında daha ziyade menfi yani “olumsuz” değerlendirmeler göze çarpar.

Mesela Ingiliz Istihbarat Subayı Yüzbaşı Bennet’e göre Nihad Reşat, “Hırslı biridir, Dışişleri Bakanı olmaya heveslidir. Eğlenmekten ve ilgi odağı olmaktan hoşlanır”dı.”[11]

Istanbul’daki Ingiliz Yüksek Komiseri Amiral De Robeck’ten Ingiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon’a gönderilen 14 Temmuz 1920 tarihli bir şifre telgrafta ise; “Ahmet Rüstem ve Nihat Reşat’ın Paris’te bulunduklarının öğrenildiği ve bu iki milliyetçinin faaliyetlerinin izlenmesi” gerektiği bildiriliyordu.[12]

*

[12] no’lu dipnotta bahsettiğimiz Ingiliz Belgesi…

***

Hatta Ingilizler Mayıs 1921’de Ankara Hükümetinin Londra’da “yarı resmî temsilcisi” olarak gördükleri Dr. Nihat Reşat’ın “sınırdışı edilmesini” bile gündemlerine almışlardı.[13]

Ancak daha sonra başka bir siyasetin takip edilmesi gerektiğine karar verdikleri anlaşılıyor. Nitekim Ingiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon’un, Nisan 1922’de kaleme alınan bir Ingiliz belgesinin sayfa kenarına, “Onu (Dr. Nihat Reşat’ı) ölmeyecek kadar ayakta tutacak ve vakit vakit gerekli reçeteyi vereceğim” şeklinde not düştüğü aktarılmaktadır.[14]

Nihad Reşat bir ay sonra 24 Mayıs 1922’de Londra’da Avam Kamarası üyeleriyle görüşme imkanı bulacaktır.[15] 25 Eylül 1922 tarihli bir ingiliz belgesinde ise Nihat Reşat ile görüşüldüğü, onun verdiği bilgiye göre M. Kemal’in ingilizlerle anlaşmaya hazır olduğu ve çok güvendikleri için Aubrey Herbert ile görüşmek istediği yazar.[16] Aubrey Herbert, hani şu meşhur Ingiliz casusu Tapınakçı Aubrey Herbert… “Nereden” tanıyor da ona bu kadar çok güveniyor diye merak edip sormaktan kendimi alamıyorum doğrusu…

*

[16] no’lu dipnotta temas edilen Ingiliz Belgesi… M. Kemal Tapınakçı Aubrey Herbert ile görüşmek istiyor… Belgenin tercümesi:

“Mendl bugün Nihat Reşat ile yaptığı bir görüşmenin sonunda, Reşat’ın konuyla ilgili nihai kanaatinin M. Kemal’in konferans tarafından kendisine sunulan şartları ve fırsatları kabul edeceği yönünde olduğunu beyan etti. Müttefik kuvvetlerin elde ettiği zaferin neticesinde konferansta sunulan şartların ve tüm başarının Bouillon tarafından Fransa’nın çabalarıyla gerçekleşmiş gibi Fransa’ya ithaf edilmesini göz önüne aldığında, kendisi Bouillon’un varlığı ve Kemal ile ortaklığını Ingiliz çıkarları için en büyük tehlike olarak görüyor. Reşat, tarafımızdan M.Kemal’e güvenilir bir elçi göndermeyi değerlendirmemiz gerektiğini belirtip, ayrıca sizinle şahsen görüşmek için Londra’ya geçmeyi öneriyor. Kendisiyle yapmış olduğum tüm bu görüşmeden yaptığım çıkarım, Reşat’ın teklifini kabul edip kendisiyle görüşmenizin önem arz eden bir gereklilik olduğudur. Reşat’ın Kemal ile görüşmesi için önerdiği elçi Türklerce de kabul edilebilecek biri olan, Türk tarafının kendisine güvendiği Aubrey Herbert’tir. Bouillon’un Ingiliz politikasına karşı tutumunu ve Kemal’i etki altında bırakmasını engellemek adına bulunabileceğim bir tavsiye de Kemal ile görüşmesi için Istanbul’a Bouillon oraya varmadan önce birini göndermemizdir, Türk karşıtı olmasıyla bilinen sayın Ryan gibi değil ama mesela sayın Henderson gibi biri olabilir.”

***

Bu mesajdan dört gün sonra 29 Eylül 1922’de Lord Curzon Londra’da Dr. Nihat Reşat ile görüşür ve Kabine’nin bakanlarını bu temastan haberdar eder. Lord Curzon, Ingiliz Bakanlarla kendi evinde yaptığı toplantıda, Nihat Reşat’ın “Ingiltere dostu ve Türkiye’nin Londra Büyükelçisi olmak emelinde” olduğunu söyler.[17]

Ve takriben iki hafta sonra Mudanya Mütarekesi imzalanır… Dr. Nihat Reşat aynı zamanda Lozan’a giden Türk Heyeti’nin “Katipleri” arasında “Paris Basın Temsilcisi” olarak da yer almıştır.[18]

Ancak bütün bu temaslar, yukarıda verilen belgelerde de görüldüğü üzere, M. Kemal’in bilgisi dahilindeydi. Zaten Nihat Reşat’ı o vazifelere gönderen bizzat M. Kemal idi. Nitekim kemalist Prof. Tarık Zafer Tunaya’nın Paris Büyükelçiliği Arşivi’nde bulunan bir belgeden naklettiğine göre, Rahip Fru’nun (Frew) Istanbul’da ingiliz gizli haberalma örgütünün yöneticisi olduğu Dr. Nihat Reşat Bey’e bildirilmiş ve; “Rahip Fru’ya karşı, bu hususda tavsiyesi vechile (üzerine) hareket ediyor gibi” görünmesi tembih edilmişti.[19]

*

[19] no’lu dipnotta nakledilen belge…

***

Bu mevzuda yazılacak daha çok şey olmasına rağmen henüz şartlar buna müsait değildir. O günler de gelecek inşaallah… Bu yazıyı sadece bir çerçeve, bir taslak, bir fragman olarak kabul edin.

.

**********

.

KAYNAKLAR:

.

[1] The National Archives, HS 5/827, 15 Ağustos 1944 tarih 2002/44/18 sayılı belgeden nakleden: Rıfat N. Bali, Satvet Lütfi Tozan – Büyük Bir Maceraperest, Koleksiyoner, Hayırsever, Libra Kitap, Istanbul 2016, sayfa 344.

[2] Şeref Etker, “Türk Hekimleri Biyografisi / Veli Behçet Kurtoğlu Notları”, Kebikeç Dergisi, sayı 12, 2001, sayfa 289.

[3] Ilhami Soysal, Dünyada ve Türkiye’de Masonluk ve Masonlar, Der Yayınları, Istanbul 1988, sayfa 30.

[4] Neslihan Bolat Bozaslan, “Atatürk’ün Doktoru Nihat Reşat Belger”, Diyalektolog Dergisi, sayı 23, Bahar 2020, sayfa 92-93.

[5] Sina Akşin, Istanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, cild 2 / (Son Meşrutiyet 1919-1920), Iş Bankası Yayınları, 2. Baskı, Istanbul 2004, sayfa 414.

[6] Gotthard Jaescke, Kurtuluş Savaşı Ile Ilgili Ingiliz Belgeleri, (Tercüme eden: Cemal Köprülü), Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 1991, sayfa 166.

[7] M.Tayyip Gökbilgin, Milli Mücadele Başlarken – Mondros Mütarekesi’nden Büyük Millet Meclisi’nin Açılmasına, Kronik Yayınları, Tek Cild, Ikinci Kitap, Istanbul 2019, sayfa 92-93.

[8] Salahi Sonyel, Kurtuluş Savaşı Günlerinde Ingiliz Istihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995, sayfa 226.

[9] Bilal N. Şimşir, Lozan Günlüğü, Bilgi Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 2012, sayfa 115.

[10] Ömer Kürkçüoğlu, Mondros’tan Musul’a Türk-Ingiliz Ilişkileri, Imaj Kitabevi, Ankara 2006, sayfa 211.

[11] Bülent Özdemir-Cihat Göktepe, Fişlenen Cumhuriyet – Ingiliz Istihbaratı Peşimizde, Yitik Hazine Yayınları, Izmir 2014, sayfa 168-169. Buna mukabil başka bir belgede müspet bir portre çizilir; “Çekici bir kişiliği vardır; vazih, kısa ve akıcı biçimde konuşur; tıp doktorudur. Paris’te on dört yıl doktorluk yapmıştır. Anglo-Sakson sosyal sisteminin büyük hayranıdır. Zeki ve yetenekli, içten bir devrimcidir. Fransa’da birçok çevrelerde iyi bilinir, Türkiye’de büyük etkisi vardır. Fransızcası pek iyi, Ingilizcesi yeterlidir.” Bakınız; FO 371/6467/E 3034: BMM delegasyonu hakkında notlar, Londra, Savoy Oteli, gizli, 1.3.1921’den nakleden; Salahi Sonyel, Kurtuluş Savaşı Günlerinde Ingiliz Istihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995, sayfa 154.

[12] Bilal N. Şimşir, Ingiliz Belgelerinde Atatürk, cild 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1975, sayfa 213.

[13] Bilal N. Şimşir, Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 1985, sayfa 374.

[14] FO 7862/E 4132, Lord Curzon’un derkenarından nakleden; Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politikası, cild 2, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 1991, sayfa 228.

[15] Gotthard Jaescke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi – Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 1989, sayfa 181.

[16] Bilal N. Şimşir, Ingiliz Belgelerinde Atatürk, cild 4, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 2000, sayfa 547. Aubrey Herbert hakkında daha fazla malumat için bakınız; https://atomic-temporary-34931856.wpcomstaging.com/2015/11/20/m-kemal-ataturk-tapinakci-miydi-kemalist-turkiyeyi-tapinakcilar-mi-kurdu/

[17] Bilal N. Şimşir, Ingiliz Belgelerinde Atatürk, cild 4, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 2000, sayfa 596. Lozan Konferansı’ndan 5 hafta evvel Ingiltere Dışişleri Bakanlığı yetkililerinden Tyrell de Ankara Hükümeti temsilcisi Dr. Nihat Reşat’la bir görüşme yapmıştır. Bu bilginin verildiği kaynakta onun “Ingiliz yanlısı” olduğu yazar. Bakınız; Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politikası, cild 2, Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, Ankara 1991, sayfa 294.

[18] Bilal N. Şimşir, Lozan Günlüğü, Bilgi Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 2012, sayfa 14, 92. Buna ilave olarak, 23 Haziran 1923 tarihli bir arşiv belgesinde, Dr. Nihat Reşat’tan “Anadolu Ajansı’nın Lozan Muhabiri” olarak söz edilmektedir. Bakınız; Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30.10.0.0/218.474.2.

Ayrıca daha evvel de 21 Şubat 1921 ile 12 Mart 1921 tarihleri arasında toplanan Londra Konferansı’na da katılmış ve Ankara Hükümeti adına Fransızca çok tesirli bir konuşma yapmıştı. Bakınız; Selahattin Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, cild 4, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1974, sayfa 38, 41, 44.

[19] Paris Büyükelçiliği Arşivi, D.370’den nakleden: Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, cild 2 – Mütareke Dönemi 1918-1922, Hürriyet Vakfı Yayınları, Genişletilmiş 2. Baskı, Istanbul 1986, sayfa 482, 490.

.

**********

.

Kadir Çandarlıoğlu

https://www.instagram.com/kadir_candarlioglu_gercektarih

https://instagram.com/belgelerlegercektarihcom

.

Paylaşım Şartı:

Paylaşmak istediğiniz bir yazı, görsel vs. varsa, alakalı yazıya gidin ve yukarıdaki adres çubuğunda görülen linki kopyalayıp paylaşmak istediğiniz yere yapıştırın. Yani YALNIZCA LİNK PAYLAŞIMINA MÜSAADE EDİYORUZ. Ayrıca yazının sonunda “facebook” veya “twitter”ın sosyal medya paylaşım butonları var. O butonlara tıklayarak da paylaşılabilir. Başka türlüsüne hiçbir surette rızamız yoktur.

*